Tuesday, March 28, 2006

MŨGAMBO WA ŨRATHI.

Uyũ nĩ mũgambo wa ũrathi kuuma ngurunga-inĩ irĩ ngurio cia matũũra ma endi thayũ wa bũrũri.

Ta ikia maitho bũrũriinĩ wone ũrĩa bũrũri wĩna wagagu na wagĩĩte gũkindĩria. O mũthenya no matandiuko matarĩ na njĩra. Ũici wa mbeca cia bũrũri, ũcini wa magathĩĩti, imaramari cia gukomborwo, gatiba njerũ, na ng’aragu bũrũri-inĩ. Nao atongoria no ciira ũtarĩ na njĩra magĩcirĩra ũtongoria wa ciama matahe bũrũri. Matingĩikara thĩ maciire ũrĩa megũthondeka bũrũri na maingate thĩna. No tondũ nĩmaingatiire thĩna kwao mĩciĩ, mageciria thina nĩwathirire bũrũri-inĩ.

Mũingĩ wa bũrũri, hingo nĩ nginyu twĩcokere twĩyũũrie atĩrĩ, atongoria aitũ nĩmarathiĩ na mĩthiĩre ya ma na kĩhooto? Nĩmarũgamĩrĩire maũndũ marĩa maugiire hĩndĩ ya kũhoya mĩtĩ? Na ithuĩ-rĩ, nĩtwendirie mĩtĩ iitu mbeca inyanya? Ririkana angĩkorwo mũtĩ waku nĩwendirie ndungihota kwira mũtongoria ũrĩa wathurirwo atĩ ndareka wega. Niweyendirie ũgĩtuĩka ngombo yake. We gĩkire oro ũguo na mathĩna maku tondũ rwĩga rwaku nĩwaihũrĩirwo na ũkĩrĩa na thiku ĩmwe kana ĩgĩrĩ. Tiga gũthumbũra mũgambo wa ũrathi kinyagia acio angĩ mambe maihũrĩrwo.

Nawe ũtathiire gũikia mũtĩ wĩna kĩhooto kĩrĩkũ gĩa gũteta na wakiugire o ũrĩa kĩrĩina, nĩgĩakĩinire ũguo, ũgukĩũria ũũ? No rĩrĩ, wee warũgamĩrĩire ma yakũ ũgĩikia mũtĩ wakũ na kĩhooto, ũgĩthuura mũndũ ũrĩa wonire nĩwe wagĩrĩire, gĩũkĩre rĩu hingo nĩ nginyu wĩtie mũcara. Nĩtweherie meciria-inĩ maitũ wendia wa mĩtĩ nĩguo tũhote gũkũũrĩra atongoria maitho tũtarĩ na thoni. Atongoria mathikĩrĩrie gũkaya kwa ene bũrũri twehererio maũndũ maya:
twehererio ũici,
twehererio ũmaramari,
twehererio kũhũũrwo nĩ mĩkora ũtukũ na mũthenya,
twehererio mahaki,
twehererio kuingatwo mĩena ĩmwe ya bũrũri,
twehererio ũtongoria wa ukabira,
twehererio ũici wa mbeca cia bũrũri,
twehererio ngaragu,
twehererio mĩrimu ta mũkingo,
twehererio barabara itangĩgereka nĩ marima,
twehererio wagi wa mĩeke ya gĩthomo maunibacĩtĩ
twehererio uitangi wa mbeca cia mũingĩ nĩ atongoria
twehererio wagi wa mawĩra ona andũ aitũ marĩ athoomu
twehererio mawaganu maria mongererekete bũrũri inĩ mangĩ matarĩ monwo
twehererio kũnyararwo nĩ mabũrũri maria mangĩ ma thĩ ng’eni.
Na twehererio maũndũ marĩa moothe matũmaga eene bũrũri maikare magagĩĩte na makaaga kũiganĩra bũrũriinĩ wao.

Mũgambo wa ũrathi ũroiga atĩrĩ, Thiĩ ũkere andũ aya atĩrĩ, Tũũrai o mũiguaga, na mũtikanamenye ũndũ; na mũtũũre o muonaga, na mũtikanakuũke.

Saturday, March 18, 2006

Murata wakwa, muthoomi muugi, reke tuthii na mbere na rugano rwitu, Kamaanja na Kabaca nimagithiire marorete na kwaa Mugeeci...

Kamaanja nîmakiumagarire mena Kabaca magîtiganîra na Chari thitînjiinî ya matatu. Makîgera thutha wa matuka. Magîthiî mahîtukîîte ihuba cia mahuti marîa mahaatîîtwo thoko-inî na magateo na kuu thutha wa matuka. Gwakîrî na magui ma kambî marîa mateithagîrîria gutheria thoko na njîra ya kurîa mahîndî marîa mateagwo kuu mbucîrî-inî. Ngui icio itiarî na uuru na mundu muthenya, no utuku nîciagitagîra kambî na nokîo cietîkîrîtio guikaraga kuu kaambî. Kwî hîndî mîkora yookîîte na îkageria gutua matuka, no ngui icio igîkuga muno kinya igîukîria eene na mikora îkîura. Ngui icio cîagîkomeete kuu mahuutiinî na ikaroraga ahîtuki na maitho mena toro. Noguo ciakîrorire andu acio eerî, ikîmoimagaria na maitho kinya makîbuîria kîambîro-inî kia njua.

Mahuura kona makîhîtuka buroti iria itaarî njake, makîhîtuka kanitha wa mubîa na kîenderio kîa maî magîkinya cukuru-inî wa Mukoma. Makorire o undu ciana cioima ranji na ciacoka irathiinî. Mahîtuka cukuru na mathiathia hanini magîkora rugiri rwa kaiyaba rurengetwo wega, na rukahandîrîrwo mîtî ya mîkîma matîîna maigananîirie. Mîtî îyo yaarî mîceehe wega ota rugiri ruo rwene. Yarigicîirie muciî wa Gitonga wa Mukoma, gîtang’a gia ituura. Kuu nîkuo Kamaanja matumîte rugendo.

Kîhingo kîarî gîa cuma na kîarî kîhinge, îndî nîhaarî na kahîngo kaangî kanini ka andu a maguru. Kau gatiarî kahinge. Magîkîingira nja ya Gitonga. Kwarî na tumahua mîthemba twacanukîte wega na tugathakaria nja iyo wega. Ona nîkwarî na kanyeki kaigananîirie wega ungîerirîirie guikarîra hingo ya riua. Nyumba yaarî ya mahiga, na ndirica cia icicio. Yaarî na mîrango îîrî, wa cuma na wa icicio. Wa cuma waarî muhingure no wa icicio waarî muhinge. Itambaya cia ndirica ciarî hingure manuthu na nîkuoimaga ndogo cimuni-inĩ.

Makĩamba gũtithia hanini makĩũrania atĩrĩ, ‘Tũhũre hũũti na mbere kana tũthiũrũrũke na nyunjurĩ?’ Kamaanja agĩcokia akiuga ‘Tũtagĩũkĩte na nguungo tũtiĩtanĩre na mbere.’ Matanakinya gwĩtana makĩona mũrango wahingũrwo na nyina wa Mugeeci akĩrũgama mbere yao. Ehotorete rĩthũ ya marangi maingĩ njohero na magũrũ aarĩ na tũratũ twa taritari twa rangi wa bururu, akĩmageithia amarorete, ‘Mũrĩ ega?’ ‘Iĩ tũrĩ ega.’ Magĩcokanĩria hamwe. Makĩigua mũndũ ũũkũria na hau thutha wa nyina wa Mũgeeci ‘Mami nũũ ũcio?’ Atanacokia mũrango ũkĩhingahingũrũo na Mugeeci makirũgamana na nyina. Mugeeci ehuumbĩte nguo ya mahũa matune na mairũ. Yaraihĩire maru hanini, ĩkamũnyita njohero na ikaregera gĩthuri-inĩ. Yaarĩ ya moko makuhĩ na ngingo-inĩ igatinio wega ĩtekuonania njaga. Marũgamanĩte na nyina ũguo ndũngĩagĩire nganja atĩ nĩ mwana na nyina. Mahaananĩte wega ona tiga nĩ mĩaka nĩ ũngĩaugire nĩ a nyina ũmwe. Mũũgeci kuona anake acio eerĩ akĩĩra nyina, ‘Aya nĩ ageni akwa.’
‘Kĩmahĩtũkie na ũhagĩre cai.’ Akĩĩra mwarĩ agĩcokaga na nyũmba thĩiniĩ......

Rumirira rugano ti ruthiru....

Thursday, March 02, 2006

Murata wakwa,
Riu tutiirigite gucemania, no tutikiuranitwo uguo muuno. Ndi o ho wega na ndikiri na kauuru. Ningugutegera ndeto ino ya Kamaanja o ica ikuhi. Tiga kuhikika wahota kugutha ikiuma irima. Njeterera o ro uguo tondu utari muhe ni muigire. Nonjukiike.