Saturday, October 28, 2006

KAMAANJA WIRA-INI 1

Mũrata wakwa Mũthomi Mugĩ,
Turatigĩrĩire Kamaanja akionana na gĩtonga gĩa kũrĩa arokaga wĩra. Nimakĩaririe maũndũ marĩa matũmĩte atũmanĩrwo, na akĩhũndũka agithiĩ kũhe Mwangi ũhoro wa ũrĩa ona. Thiĩ na mbere na gũthoma na ũnjokerie ũhoro menye kana tũrĩ o hamwe.

Kamaanja nĩagĩcokirie makinya na thutha o nginya kũrĩa maikaraga na Mwangi wa Bethi. Atiigire era mũnene wa wĩra ũcio atĩ amũhe matukũ merĩ ambe ecirie wega ũhoro ũkoniĩ ndeto ĩyo ya wĩra ũcio aheagwo. Mũnene agĩkĩmũhe namba cia thimũ akĩmwĩra eciria no amũgambĩrie nĩgetha mabange wega ũrĩa ekwambĩrĩria wĩra. Nĩ akĩmũheyangire maũndũ maingĩ makoniĩ wĩra nĩgetha agĩtua cira akorũo ena wariĩ wa maũndũ. Akorire Mwangi etambũrũkĩtie gĩtĩ-inĩ agĩthoma kagathĩti ka mawĩra na agathikagĩrĩa nyĩmbo ciahũragũo cii ndii-inĩ.
‘Nĩkĩĩ mũndũ woma ta Karĩithi akiuma Rware? Ndiĩrĩga gũkuona wĩitĩte na athi waya kaĩ ũkũrokete ha?’
Kamaanja akĩmũrora na akĩrika kuohora tai na kũruta nguo icio ekĩrĩte cia ũrugarĩ. Akĩrora gĩkombe kĩarĩ hau kamethainĩ akĩũria Mwangi, ‘Nĩ ũgũtigĩtie gacai? Iria ndona itingĩheyanwo nĩ mũndũ wĩna heho nda.’
‘Wĩteithie ma Kĩrichũ me hau kĩbũyũ-inĩ. Kaĩ watũngana na nyoni ĩna mũkamo?’
Kamaanja akĩruta gĩkombe gĩa kaurũ kabati-inĩ yarĩ hakuhĩ na mũrango. Agĩkĩra cai kuma kĩbũyũ-inĩ, akĩũigĩrĩra kamethainĩ agĩikara thĩ mang’ethanĩrĩte na Mwangi. Mwangi agĩcũrũria magũrũ kuma gĩtĩ-inĩ, akĩigĩrĩra igokora maru-inĩ o anyitĩte kagathĩti karĩa athomaga akĩĩra Kamaanja, ‘Ndegete matũ ta mbawa.’
‘Niĩ ndona kanyoni wa ng’ethe, na ti Ng’ethe wa Munga. Maũndũ ma gũkũ rũraya nĩngũikara ingĩkamamenya.’
‘Ndũrĩ wiki, ona ene kuo matimoĩ gũtuĩke oki nĩo mekũmamenya wega. Rehe ũhoro tiga kũnjigĩra ta mbeca irĩ bengi.’
‘Narĩ korũo nĩ mbeca ciĩ bengi gũkĩra ũrĩa ndona.’
‘Wee mũndũ ũyũ ngwĩraga korũo ndeto nĩ irio no ũtũme mũndũ akue nĩ thuti.’
‘Niĩ ngũtaimĩte kĩbathi kĩrĩa kĩhĩtukaga haha thaa igĩrĩ. Na gĩtinacererwo. Ndathiĩ ndaigĩrwo bara ya komoni ndaingĩra namba twendi ndaigĩrwo kĩhingoinĩ kĩa wĩra-inĩ. No nĩnyambire kũhĩngĩcĩka hanini tondũ nĩũĩ niĩ ndirĩ ndathiĩ kũndũ kũu mũthenya. Ndagĩthiĩ ona harĩa menyerete na mũrango wa thutha, ndakora mũthigari, anjĩra mũthenya andũ mageraga mũrango wa na mbere.’ Mwangi akĩmenya ndeto iyo yahota kũraiha. Ningĩ nĩoĩ atĩ Kamaanja ti wa kũhĩkwo na ndeto aheanaga o kahora na kinyi. Agĩũkĩra akĩoya gĩkombe gĩake akĩrika gũkunũra kĩbũyũ eĩkĩrĩre cai. ‘Niĩ rĩrĩa ndũngirwo nĩ kĩbau ndona ta atarĩ kũu ngũthiaga. Ndacoka na thutha ndoka rĩngĩ o kahora ndona gũtirĩ mũrango ũngĩ. Ndagĩciria nogũkorũo kwĩ mawabici maingĩ. Ndaingĩra. Ndegweta rĩtwa na atĩ nĩ mũnene wa kũu ũndũmanĩire tuonane. Ndonanio nake na arika kũnjĩra ũrĩa akenetio nĩ wĩra wakwa. Akĩĩnjĩra nĩ ekwenda kũhe wĩra ũngĩ. Ĩĩ tamba ũnjĩre atĩrĩ, nĩ ũrĩ wathiĩ mocarĩ?’
‘Ĩĩni ũkĩũĩ kũrĩa mboco-inĩ mathiko no ngiya ngari ciare mũcabara kuma mocarĩ nginya mũciĩ. Na tũragĩtũũraga tũgĩraga andũ mocarĩ ya kanjũ kana ya Kĩnyata.’
‘Ndirauga gũthiĩ mocarĩ hau nja na kuoya ithandũkũ na guikia ngari-inĩ ũtoĩ nĩkĩ kĩho thĩiniĩ. Ndĩrauga gũthiĩ mocarĩ thĩiniĩ na kũhumba mwĩrĩ nguo na kũwĩkĩra ithandũkũ ũcoke ũnengere ene.’
‘Aca ũcio wĩra ndirĩ nda wĩciria ona ndiũĩ mũndũ ũũrutaga. No makĩrĩ kuo. Indĩ ũcio ũragĩũkĩra ha harĩ we na gĩtonga gĩaku?’
‘Gitonga kĩu kĩanjĩra nĩ gĩkũhe wĩra.’
‘Wa kũhataga wabici kana wa kũbanga mabuku?’
‘Aca, o wa gũthambagia, no nĩgũgĩthambagia acio makoragwo kuo.’
‘Tũtirĩ hamwe, kaĩ kũu arĩ gwa tũcũcũ?’
‘Aca, kũu nĩ mocarĩ.’
Mwangi akoretwo ahingũra kĩbũyũ na akanyita ngunĩko na guoko kwa ũmotho. Akĩrora Kamaanja athamĩtie kanua na akagega. Agĩkonorera Kamaanja maitho ta mbirigũi. Akĩoya cai agĩĩkĩra ngunĩko-inĩ, akĩoya gĩkombe agĩkunĩka kĩbũyũ nakĩo, o arorete Kamaanja. Aathiĩ gũkunda akĩona ũrĩa ahĩngĩcanĩtie ndeto agĩĩkĩra cai gĩkombe-inĩ na agĩkunĩka kĩbũyũ wega na ngunĩko yakĩo o arorete Kamaanja.
‘Ngai baba! Atĩrĩrĩ wa Ndamarĩ, ũrenda kũnjĩra atĩ wee ũtũire ũrutaga wĩra mocarĩ na ũgoka tũkarĩanĩra ngima haha na ndũrĩ wanjĩra?’............

.....Ruciu rungi nitukaraniria.

Wednesday, October 25, 2006

Mũrata wakwa mũthomi mũgĩ,

Ta reke ngwĩre ũrĩa ndeka, ngũtwarithĩtie rũgano na mbere, ndagĩthiĩ kũhihinya mbini ĩno atĩ nĩguo ndĩkĩrũcĩbu. Komubiuta wĩng’athĩrie. Ngĩthiĩ kũhihinya ĩno ĩngĩ rũgano wĩtharũkĩre. Riu ng’athĩtie ta iria ciarĩ gwa Thiaka, Thiaka akĩrumwo nĩ aka ake. Nĩnjũĩ nĩngũrũcaria nginya ndĩrũone no wa mũira wa rũũkĩĩte, kirĩrĩria oro ũguo. Gweterera ti kũinaina. Rwa kĩaga-rĩ ĩ ndĩkĩandĩke rũngĩ githĩ to niĩ ngwandĩkĩte rũu ruora. Aha! nayo tekinoronjĩ ĩno nĩgatũkohia.

Friday, October 20, 2006

Mũrata wakwa Muthomi Mũgĩ,

Rĩu nĩnjokete kĩhaaroinĩ gĩkĩ na mĩaki nĩgetha tũnyitanĩre ũhoro ũyũ wa gũkũria na gũtũũria rũthiomi ruitũ. Nĩndĩranyitĩtwo nĩ thieya ona gũkua ngoro ngĩĩra ati hihi no kwĩyarĩria ndĩyaragĩria. No ndathoma ũrĩa amwe anyu moigaga na moigĩte thutha wa gũthoma maũndũ marĩa twaranagĩria na inyũi, ndĩrekĩrwo thing’a na ndĩroiga ngũthiĩ ta ngari njerũ. Rĩu gĩthiĩi na mbere na gũthoma na makĩria mũreke menyage atĩ no mũrathoma na hihi mũgateithĩka. Ona akorwo no gũtheka ũthekaga nĩ maũndũ marĩa wathoma, njĩra naniĩ ngenere ho tondũ gĩkeno gĩakwa nĩwe ũkene.
Ningatho gishungwa nĩ ciugo ciaku.
Kunda na ũkundũkie nĩtũthiĩ nĩgũkĩire.
Ngai njega.

Wednesday, October 18, 2006

WIRA WA KAMAANJA

Mũrata wakwa Mũthomi mũgĩ,

Nĩndakũnyita ũgeni kĩhaaroinĩ gĩkĩ na ndahoya ũngirĩre tondũ matukũ nĩmathiangĩte nginya rĩrĩa twĩrĩgĩte gũcemania. Nĩngoretwo hatĩkainĩ ya mahinda ona thieya ndwagĩte gũkorwo ho, ngagĩcererwo nĩ gũtwarithia mũtambo ũyũ na mbere. Nindakwĩra atĩ nĩngũtwarithia wĩra ũyũ hatarĩ thieya. Ona macini ino yarehe wagagu, ta ugua iragragia, ngũthiĩ kũgĩra ĩngĩ ndĩmĩre atĩ tiyo ĩngũrĩte nĩniĩ ndĩmĩgũrĩte na no ngiya ĩnjathĩkĩre.

Hakĩrĩ ũguo, matukũ macio mahĩtũkĩte nĩtũkoretwo na maũndũ maingĩ na tawe mũthomi mũgĩ nĩũũĩ marĩa magũkoniĩ na ũrĩa ũhotete kũhũrana namo. Uguo noguo nake Mwangi wa Bethi mena Kamanja makoretwo mena maũndũ maingĩ Kamanja agĩkinya kwa Wangũ.

Kunda maĩ na ũhũmũke, ũcoke ũikĩrie, thamara, korora na ũtue ngũhe ũhoro wa mwene nĩ ũmwe gĩkĩ kĩngĩ nĩ kĩrĩndĩ. Gũthiĩ nĩ kuona na kũona ũrirũ ti gũkũra, kĩhĩĩ kĩonire ũrirũ mbere ya ithe. Kamaanja nĩohithanĩirio waya nĩ Mwangĩ na agĩtwarwo kwa mbũrũka cia wĩra, akĩonerwo kawĩra go ũtukũ ga gũthambia nyumba yarĩ na mbarabu. Nĩ agĩkumuthire nyũmba ĩyo wega na ĩkahenagia mũno. Mwene nyũmba nĩendire kũmenya nũũ ũcio wathambagia thingo, mirango na ndirica wega ũguo. Agĩtũmana akiuga mũndũ ũcio oke monane nake mathaa ma mũthenya. Kamaanja gũkinyirio riboti ĩyo, no tai ahoire, akĩnyua ngingo ta mũndũ ũrenda kwĩita. Na tondũ kwarĩ o hingo ya heho, akĩnyua kabuti na mahũthũ agĩgĩthiĩ akĩhuhaga mĩrũri tondũ nĩ ehokaga nĩ ekuona mawega.

Kamaanja ndathiĩte kũndũ kũu athambagia kwĩ mũthenya. Atwaragwo na ngari ya wĩra-inĩ, akaigwo kĩhingo-ini kĩa nathutha, akahingũrĩrwo nĩ mũthigari na akambĩrĩria wĩra wake. No nĩeyuragia kĩrĩa gĩatũmaga nyumba ĩyo ĩkorwo na heho ũguo na kũrĩa kũngĩ nĩgwekĩrĩtwo ũrugarĩ. We ageciragia atĩ nonga hihi macini ya ũrugarĩ yarĩ thũku.

Kamanja nĩ akĩingĩrire wabici na akĩonanana mũnene. Munene akĩmwĩra atĩ nĩakenete mũno nĩ wĩra mwega ũrĩa arutĩte. Akĩongerera atĩ nĩgwakoretwo na andũ aingĩ marutĩte wĩra kũu na matigana gũikara mũno na angĩ matiarutaga wĩra wega ta Kamanja.
‘Nĩkĩo nĩ ndĩreciria atĩ no ngũhe wĩra ũngĩ tondũ wa ũtheru waku. Andũ aya maikaraga gũkũ nĩmendaga kũigwo marĩ atheru. No ũhote wĩra ũcio?’ Munene ũcio akĩuria Kamaanja. Kamaanja akĩmũrora na agĩikia maitho kũu wabici na ndone mũndũ ũngĩ, akĩmũũria, ‘Andũ arĩkũ?’
‘Aya makomaga gũkũ.’ Munene agicokia.
‘Tũtirĩ hamwe, gũkũ ndionaga ta arĩ mũkawa. Ningĩ heho ĩrĩa ĩkoragwo kuo ndikuona ta kũrĩ mũndũ ũngĩmĩtiiria.’
Mũnene ũcio agĩthekatheka akĩmũũria, ‘Kaĩ ugaga gũkũ nĩkũ?’
‘Reke njuge ndirĩ ndeciria niĩ no wĩra wa gũthambia na kũhata ndutaga mathaa mathira ngainũka.’
‘Gũkũ nĩ mocarĩ. Na ĩno nĩyo mocarĩ ĩrĩa nene rũgongo rũrũ. Kũu ũhataga gũtiagaga ta cimba kuma ikũmi kinya mĩrongo ĩĩrĩ. Rĩrĩa wĩra wĩ mwega nĩtũkoragwo na cimba mĩrongo ĩtatũ. No rĩu wĩra nĩ ũnyihĩte andũ matiragwa mũno ndiũĩ nĩkĩ.’

Kamanja aathamĩtie kanua ta ũyũ wambĩtwo na mboorio. A'tumia gakahingũka ta kagucagio na mĩgucũũki. ‘Atĩ gũkũ nĩ mocarĩ?’

Thii na mbere.........ruciu