Tuesday, December 26, 2006

WĨ KANYONI MŨTHEMBA ŨRĨKŨ?

Ta njĩra atĩrĩrĩ mũrata wakwa, nĩtwagĩrĩirwo nĩ gũconoka kana kuona ta tũrahĩtia tũkĩaria rũthiomi rwitũ? Nĩnjiguĩte ona ngona andũ monaga ta marahĩtia ona angĩ magaconoka makĩaria rũthiomi rwa gĩkũyũ. Andũ angĩ mwarika gũtereta na gĩkũyũ maikaraga o magĩcokagia na gĩthũngũ, kana gĩthweri, na kwenda kuonania atĩ matirakenio nĩ mĩario na rũthiomi rwa gĩkũyũ. Angĩ nao nĩmaconokaga kuga atĩ o nĩ agĩkũyũ.

Thiniĩ wa maũndũ na mĩario ĩrĩa ĩratũmĩka bũrũri-inĩ ũmũthĩ ĩroiga atĩ ‘nĩndĩretĩa gũtũĩka mũkenya’. Gũtirĩ mũkenya ũtarĩ na mĩri ya kabira yake. Nĩgetha wĩtĩe gũtuĩka mũkenya, no nginya wĩtĩe gũtuĩka wa kabira yaku. Tũtingĩhota gwĩtĩĩra bũrũri witũ angĩkorwo tũtingĩtĩĩa na kĩhumo giitũ. Njũgũma njega yumaga ikũũrĩro. Ũũ ti kuuga atĩ no nginya tũhatĩrĩrie arĩa matarĩ agĩkũyũ, nao to nginya matũhatĩrĩrie, no onao mena kĩhoto gĩa gwĩtĩĩra ũkabira wao. Na ũyũ ndũrĩ handũ wagĩrĩirwo nĩ kũhotomia ũtũgĩru wa bũrũri wĩ wothe.

Rĩrĩa andũ a makabira mothe mangĩũkĩria maũndũ mao, nĩguo bũrũri ũgĩaga na ũrugarĩ wa gwĩcũrania na kũrĩa ũrorete na gũtarania maũndũ marĩa mangĩũkũria. Nĩkũrĩ na maũndũ marĩa makoniĩ matũũra na rũrĩrĩ na mangĩ makoniĩ bũrũri wĩ wothe. Gũũkĩria maũndũ ma matũũra kana ng’ongo ti kuga atĩ ũcio nĩ ũkabira. Ndũngĩthiĩ kũhanda kahuwa ukabi kana kũrĩithia thamaki ikamba. Rĩera rĩa bũrũri rĩtihanaine na gũtũgĩria maũndũ ma rũgongo rũna ti kũgiria rũria rũngĩ rũkũre.

Maũndũ ma bũrũri wĩ wothe ta thayũ wa bũrũri, wĩtia wa igoti, ũgitĩri wa mũingĩ, wendia wa indo mabũruri ma thĩ ingĩ, gĩthomo, mathibitarĩ na ũgitĩri wa mĩrimũ, matiagĩrĩirwo nĩ kũrutwo na njĩra ya kũhũthĩra ũkabira. Ĩndĩ kwĩ hĩndĩ mangĩkwo na kuonwo ta arĩ ũkabira wahũthĩka kũringana na mũgaĩre wa gĩcunjĩ gĩa kĩgĩna kĩrĩa kiuma ho. Bata ũrĩa mũnene nĩ atĩ mũhũthĩrĩre wa mbeca cia mũingĩ ũkorwo ũgĩteithĩrĩria maũndũ ma mũingĩ na ũnine thĩna ũrĩa mũnene wa mũingĩ. Gũtirĩ na kĩhoto indo cia mũingĩ inine thĩna wa mũndũ ũmwe ng’a. Indo cia mũingĩ ciagĩrĩirwo nĩ kũnina thĩna wa mũingĩ, wĩ wa barabara, maĩ, thibitarĩ, gĩthomo, ũrĩmi, ũgitĩri, na gũkũria iganda cia gũthondeka indo cia kwendio, na mangi ta macio.

Nĩkĩo hena bata rĩrĩa mũndũ ekwaria ũhoro wa rũrĩrĩ rwake agĩage na mwĩtĩyo tondũ rũrĩrĩ rũtarĩ ho, bũrũri ndũrĩ ho. Niĩ ngiuge atĩa? No njugire atĩrĩ, ndĩ mũgĩkũyũ na ndingĩaga gwĩtĩĩra ũguo na ningĩ ndĩ mũkenya na ndingĩaga gwĩtĩĩra ũguo. Ũrĩa ũngĩconoka kana one ta ndĩrahĩtia-rĩ, ekũigua ũguo.

Wee-rĩ, wĩ kanyoni mũthemba ũ? Wĩtagwo atĩa ngwĩte?

Thursday, December 21, 2006

Kũrĩ wee mũrata wakwa Mũthomi mũgĩ,

Ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa gũkũngũĩra gũciarwo kwa Mũhonokia-rĩ, nĩndakũrongoreria gĩkeno kĩnene na ndũrũhi. Gĩa na mahinda mega na ũkũrakũre wĩtĩkio-inĩ waku. Mũico-inĩ wa maũndũ mothe, maru mothe nĩmagaturio na o mũndu oige ũrĩa ekire na Mwana wa Ngai.

Wakĩrĩa cabaci na gĩtowero-rĩ, menyerera kũhuha riigĩ. Ririkana acio me itũra rĩaku matarahota kũrĩa tawe rĩngĩ nĩ ndwari kana wagi. Rekei tũcemanie kĩhaaro-inĩ gĩkĩ, o haha rũrenda-inĩ rũrũ, thutha wa thigũkũũ.

Thaai thathaiya Ngai thaai.

Monday, December 18, 2006

MŨGAMBO WA ŨRATHI

Ũyũ nĩ mũgambo wa ũrathi kuuma ngurunga-inĩ irĩ nguurio cia endi thayũ wa bũrũri. Mũgambo wa ũrathi ũroiga atĩrĩ, wĩmenyererei njũi iria iroka ciĩhumbite njuwa cia mbũri. Mbarĩki irĩ gũthĩo nĩgetha tũnua tũhakwo maguta. Mĩario mĩnyoroku ndĩrĩtĩraga tũnua-inĩ ona ngeithi nĩ ikũmata mũno. Rĩu ndũngĩhurĩrio rũkũngũ nĩ ũkũrio wakinya ha ngũkue. Rĩu no hingo ũgũthuthĩrwo ndotũ hena kĩrĩa gĩthũrimĩtwo. Ota ũrĩa ng’ombe iheagwo mbureni kana ndĩirĩ mĩru ĩgĩkamwo-rĩ, noguo onawe ũgũikĩrio tũrambuco ũheyane mũtĩ waku. No hĩndĩ ũkwĩrwo thũ ciaku nĩ irĩkũ, ta ũtaciũĩ na ta wĩ mũgeni kwanyu itũra-inĩ. Arĩa mũrĩyanagĩra na mũkanyuanĩra-rĩ, no hĩngo megũgũtuma ũthũ waregana nao.

No mũgambo wa ũrathi ũroiga atĩrĩ: Rũgamĩrĩra ma yaku, rũĩrĩra kĩhooto, wĩtiranie na ũthingu, regana na ungumania, rega mahaki, uici, ukabira, kũhatĩrĩria arĩa matarĩ na hinya, kararia rũitho, nguthi, mwitĩo, gĩcacĩ,ona mbaara ĩtarĩ kiene, ingata ũhahami wa indo cia mũingĩ, kuogomia kĩhooto, ka-mwene, na maũndũ mangĩ ta macio ma gũcokia bũrũri na thutha.

Mũgambo wa ũrathi ũroiga atĩrĩ, mwahanda mbeu hĩnju ĩgũkunũka na ĩcoke ĩtharare na ndĩkagĩa na maciaro. Na ningĩ mwĩmenyerere ingĩ ikunũkaga irurĩte wega igacoka gũciara nduutu. No nginyagia tũthuure o ĩrĩa njega ĩrĩa ĩciaraga o mahatha. O iria ingitiiria mbaa na riua. Mũciĩ ũĩyo nĩ mũrari ti mũroki, we niwe ũĩ thĩna wa gwaku mũciĩ na wa gwaku itũũra-inĩ, Na wee nĩwe wĩna kĩhooto gĩa kwaria na gũtarĩria ũrĩa ũkwenda mũtongoria eke. Itũra rĩngĩnyitana na riuge mabataro mao no mahote gũkumbaca mũtongoria na mamwĩre ũrĩa mekwenda eke nĩgetha mamũhe kura cio. No ũcio nĩ ũndũ ũngikwo no arĩa me ngwatanĩro. Kũngĩkorwo itũra o mũndũ no kũhuria na hake, mũkũhũna o hũni ya mũthenya ũmwe mũcoke mũtũũre mumaga mĩeũ mĩaka ĩtano.

Mũgambo wa ũrathi ũkoiga, arĩa mekwĩhũnia na njĩra ya kwendia ma yao marora. Arĩa mararora atongoria na ũkabira, marora. Arĩa magathurana na ũrĩa mũndũ ahũnĩtio nda marora. Arĩa makagũra ũtongoria na mbia marora. Arĩa magacaria ũtongoria na kũhenia mũingĩ marora. Nĩtũkĩrũgamiei kihoto na ũhoro wa ma. Nĩtũkĩnyitanei tũthuure o arĩa marĩ etigĩri Ngai na endi thayũ. O itũra o itũra rĩgĩe ngwatanĩro na rĩgĩe na ũiguano nĩgetha twĩninĩre thĩna.

Mũgambo wa ũrathi woiga atĩrĩ, twaga gũthurana twĩ kĩndũ kĩmwe, tũgaitĩrĩrwo irima rĩmwe twĩ kĩndũ kĩmwe.

Saturday, December 16, 2006

KAMAANJA KUGURARIA MBURI CIAKE 1

Mũrata Wakwa Mũthomi Mũgĩ,

Kamaanja nĩmakĩrĩangire nyama ya rũrĩmĩ na Mũgeeci o makiumagaranagia. O kinya matuka-inĩ ma Mũkoma, magĩtiganĩra hau Kamaanja magĩkĩringĩrĩra na kwao mena gĩtutu kĩa anake a riika rĩake arĩa mokĩte nao. Kamaanja onekaga akenete na agathiĩ agĩthigagĩria ciande nĩ gwĩtĩkĩrwo na mbũri ciake kwamũkĩrwo. Ahanaga ota gacaũ kanyuĩte thothi ũrĩa gatũhaga.

Kamaanja ndaigana kũrĩa marĩgu, nĩ acokirie makinya na thutha na akĩheana gĩathĩ gĩa gũcoka kwaa Mũgeci gũtwara mbũri cia mĩrongo na indo iria etĩtio. Tondũ we ndathiĩte o gũikia ndia mũtĩ. Ningĩ tondũ mũtĩ ũtegũtemwo ndũmemagio ithanwa.

Nĩkĩo Kamaanja nĩagĩthire kũguraria mbũri ciake. Ngoima ciagũrirwo Maribui hakuhĩ na Ng’atĩ tondũ kũu nĩkuo ikĩnoreire. Rĩrĩa andũ a nyũmba ya mbarĩ ya Ngatia macionire, makĩrathima mũirĩtu wao nĩkuona atĩ mwanake ũcio nĩ amatĩĩte na njĩra ya kũmarehere ngoima noru ũguo.

Mũnga wa Kĩhanya nĩwe watũmĩtwo nĩ ithe wa Kamaanja aroke kwaa Mũgeci nĩgetha arũgamĩrĩre ngoima igĩthĩnjwo, ota ũrĩa gwĩkagwo, nĩgetha ingĩhĩnja ndũkoige itiuma ciaku. Maakĩrokire o gatene mena Kagucia tondũ mũndũ ũmwe ndehagĩrĩrwo njĩra. Magĩkora athuri maigana ũna a kuma itũũra marokete na makanoraga tuhiũ twa raũ. Nĩmakĩamũkĩrirwo na magĩtũngio kĩa mwaki tondũ ngaragu ndĩhoyagwo ũhoro, ningĩ nĩgetha metue ma ndarũa na maingate heho tondu kwarĩ na mbaa yarokete gũitĩka tene. Mwarĩ wa nyina na Mũgeci, wetagwo Muthoni, nĩmarĩte ndundu na cũwe na agataarwo ũrĩa e gwĩka. Rĩrĩa akĩreheire andũ acio cai, akĩrĩithania na mũnoori wa tũhiu na rĩrĩa ahũgũkĩĩte na kũngĩ, Muthoni akĩoya tũhiũ twothe na akĩhitha. Rĩrĩa ithe wa Mũgeci akinyĩirio ndeto ĩyo atĩ tũhiũ tũrĩ kũhithwo, akĩnyiita mwatĩ na akĩnengera mwarĩ agĩkũũra tũhiũ ota ũrĩa mũtugo wa rũrĩrĩ ũtariĩ, nake Mũthoni akĩneana tũhiũ. Na tondũ ngoima nĩciagĩtuĩrĩirwo kĩnyonga, ikĩarũkanwo nacio hatarĩ na mitha nyingĩ. Ciaguraririo inya mũthĩ ũcio. Ciathĩnjĩirwo na hau thutha wa mũciĩ tondũ nĩho haarĩ na kĩĩgunyĩ kĩa mĩkĩma na mĩthithinda ĩrĩa yahandĩtwo. Magĩtua mathakwa arĩ mathĩnjĩro tondũ makĩrĩ maingĩ hau mũhaka-inĩ wa mũgũnda. Thakame yonganĩirio kiuga-inĩ kĩnene nĩgetha ĩtũndĩrwo mahu, ngerima ona mĩtura.

Munga na Kagucia maikĩrĩte meroreire mbũrĩ ikĩrutwo rũũa o magĩteretangaga na athĩnji. Mũthuuri ũrĩa watongoragio ndeto ĩyo akĩĩra Kagucia amenye atĩ nĩwe ũkũruta maitho nĩgetha mĩtwe ĩrigwo. We Kagucia ndaigana gũkararia ona harĩa amenyaga atĩ ndehotana na ndeto ĩyo tondũ hahota gũkorwo hena mũtego ambĩirwo na ndamenye. Akĩaria na mũthuuri ũrĩa warutaga maitho ma mbũri icio ingĩ akĩmwĩra nĩamũkombora arute mothe nĩ mekũrĩhania. Ndakararirie. Akĩruta maitho, na o akuura akarioya na igũrũ akera Kagucia, ‘Nĩ ũkĩine nindakũũra rĩu.’ Kagucia agacokia ‘Ĩĩ noguo mũrata thogora ndiũragĩte’. Agĩkũũra rĩu rĩngĩ akĩĩra Kagucia, ‘Nĩ ũkĩine merĩ nĩ wa mau.’ Kagucia agĩcoka mũhuko akĩruta kĩa merĩ akĩnengera mũkũũri wa maitho, akĩoya maitho merĩ akĩĩra mũtongoria wa ũthĩnji ‘Nĩ wa mau nĩndakũũra merĩ.’
‘Ni ngatho rĩu tũrĩ gũtuma ndũgũ, Mbũri ciaku itinahinja ona gũtuĩka tũtirutanĩtie ciothe.’
‘Kaĩ ũĩ atĩ no nyende ũnjĩre ndĩcinorie. Kaĩ itathũrimĩte o ĩrĩa noru. Ningĩ ingĩrarehire mĩndutha githĩ ndungiuga nĩndakũnyarara.’ Munga agĩcokia.
‘Ĩĩ toguo. Kaĩ gwĩ kĩnene kĩũru tiga kĩronda.’
‘No nĩgĩkĩrĩ rũũa rwa mũhuhi.’ Munga akiongerera, ‘ningĩ kaĩ kũrĩ ũthũire kũrĩa na ehake tiga ĩkĩhĩnja. No ici ciakwa nĩgwĩtũna ũgwĩtũna ũmenye ndĩrĩ na itherũ.’
‘Rĩu twarĩkia kũruta rũũa nĩtũkũrutania nyama ciothe ota mũtugo igĩrĩ tũhĩhie na igĩrĩ tũruge na nyũngũ.’

Njũwa ciarĩkia kũrutwo, makĩrika kũrutania nyama. Makĩruta ngaĩ, makĩũwa rĩũwa ndotũ ciarĩ noru wega. Magĩkomia mbũri na nda makĩruta rũcuthĩ, Makĩruta mara na mahu, makiũwa maguta ma nda, magĩtigithũrana mara ma mahu, makĩnengera amiria a mara mamirie, makĩruta ngerima kuma kwĩ mahu na ciothe ikĩmirio. Makĩruta makengeto, moko, honge, gĩthũri, ciĩga, magũrũ, ngingo. Makĩruta ini, ngoro, mahũri, higo, rabatĩ, makĩũnũra nyongo magĩte, na magĩte thũngĩ. Mara mamirio makĩoya mũtura, mahu na ngerima magĩtundĩra. Nyama cia ndũndĩro ciarutirwo honge-inĩ na iria ingĩ ngingo-inĩ, igĩturanĩrwo na ngarango ciarĩkia kũgathimwo na thakame ĩrĩa yonganĩtio mbũri ciang’eo. Mĩtura yatumirwo na karũrigi ka mũgio nacio ndũndĩro igĩtumwo na tũmĩtĩ twaicũhitio wega na tũgacinwo mĩthia. Mwaki warĩ wa ngũ nyũmũ cia mĩthandũkũ no ndara ciarĩ njoho cia mĩthandũkũ mĩigũ nĩgetha ciĩtiirie mwaki. Munga akĩĩrwo no nginya aringithanie rũũa. Akioya tũcacũ akiuna twĩrĩ, akĩrũgama harĩa athĩnji maikarĩte thĩ akiuga,’Rũũa ndaringithia Njũgũna wa Njung’e.’Akĩrekia tũmĩtĩ twake thĩ, nao athuri acio othe magĩcokia ‘Irorũma nyambo.’ Njũgũna akĩneo rũa na nyama ĩrĩa yamũrĩtwo ya iringa yohetwo naruo.

Mbũri ya ithe wa Kamaanja yekĩrirwo riiko mwanya……….

Thoma rũciũ rũngĩ ngũhe ndeto.

Wednesday, December 06, 2006

KAMAANJA KURACIA 2

Mũrata Wakwa Mũthomi Mũgĩ,

Tũratiganĩrĩire nawe o ũndũ marũa ma ithe wa Kamaanja matumũrwo na mathomwo, moigaga atĩa? Moigagaga atĩrĩ…….


‘Nĩ mĩrongo ĩtatũ.’ Njuguna agĩcokia.
‘Ya mbũri kana ya mbia?’
‘Ya mbia.’
‘Icio nĩ igĩkinyĩte mbũri ikũmi?’ Akĩrora Mwangi akĩmwĩra, ‘Wa Mong’o, ngwĩrire ndĩ Mũgĩkũyũ na itakũmĩire ndihotaga kwaria. Coka mondo-ĩ, ũkũmĩrie-ĩ, nguhe ũhoro. Ithuĩ twĩ haraihu na ũkabi kũrĩa ciĩ raithi, gũkũ rĩu ũtarĩ na inya ndũngiona ona mũndutha kana mũgoco.’
Mwangi akĩrora Mũnga nake Munga akĩrora Kaguucia, Kaguucia agĩcoka mũhuko akĩruta mbahaca akĩnengera Mũnga, Mũnga akĩnengera Mwangi, Mwangi akinengereria Gĩkunda akĩmwĩra, ‘Ta amũkĩra ici tondũ niĩ ngĩũka nĩngwĩthaĩte na ngoiga ndĩ mwĩtĩkĩri o ũrĩa ndĩrĩrwo nĩngũthikĩrĩria.’
Gikunda akĩamũkĩra mbahaca ĩyo, akĩnengera Njuguna akĩhingũra agĩtara, akĩnengera Kamau nake agĩtara makĩhehanĩrĩra ta maiguithania. Gikunda akĩmooria, ‘Macio moiga atĩa?’
‘Ni ikũmi.’
‘Rĩa mbia kana rĩa mbũri?’
‘Rĩa mbia na rĩahingithia rĩa mbũri.’
‘Iĩ nĩũkũigua mũndũ ũyũ nĩtamũyaine nĩ arakuogokerera arĩ gũtua mbũri nĩ ngiri inya.’ Gikunda akĩĩra Mwangi.
‘Iĩ noguo mũrata ngitĩra na ũthiganĩre ndikaringwo thikĩrĩrio.’ Mwangi akiuga arorete Njũgũna.
Gikunda agĩcokerera ndeto cia rũracio akĩĩra Mwangi, ‘Rĩu tondũ ũrĩ kũhanda ithĩgĩ, na mĩhang’o yaku nota yakwa, ndikwenda ngwĩre atĩ ũthiĩ ũgoka nguunĩre mĩtĩ, tũkũrutanĩria mũigua na mahira. Mwana arĩ ruo no hiti itoĩ ũguo. Ngwĩhoka wĩna mũndũ ũkũmenya kwandĩka nĩgetha ndũkanoigage ndiakwĩrire. Ta nengereria mũthuri ũyũ iratathi rĩrĩ andĩkĩrwo maũndũ maya.’ Gĩkunda akĩĩra Kamau. Kamau akinengereria Mwangi maratathi maigana ũna nake Mwangi akĩĩra Kabaca andĩke maũndũ marĩa mabatiĩ kwandĩkwo kũringana na ũrĩa mĩario yatariĩ.
‘Indo ici nĩcio ngwenda irĩ cia ithe na cia nyina wa mwana:
Mbũri mĩrongo ĩtano. Ikũmi ciũke ci mee ikĩanagia na ciĩ na mbugi.
Ngoima ithano
Thenge hakure, ĩ nginya, ya kurĩo nĩ nyũmba, na ndĩrĩ guoko, na yumagario na harika.
Kĩrũhĩ na mbugi
Kiheembe kĩa ũũkĩ
Mũhuro wa igwa
Ndũndũ ithano cia mbakĩ thĩe na ĩkarurio
Murengeti na cuka
Kabuti ka mũthuri
Mwatũ wĩna hĩndĩgo na hengero ciaguo
Mengere na ndoho na tuba
Kahiũ ka raũ
Mũkwa wa ngũ wa rũũa rwa thiruai
Mbawa na nganangũ indumĩrĩre
Kondo ka nyeni
Ithanwa
Rũgito
Njahĩ hũũre ikũnia rĩmwe
Mwere na mukombi o irebe irebe
Maguta ma mbarĩki
Nyũngũ ya kũruga nyama
Urugi wa nyama
Rũrĩ nja
Ngũ ibuti rĩmwe
Marĩthũ ikũmi na merĩ ma kwĩhotorwo nĩ arugi
Tũtambaya twa thithino
Thota mathanduku ikũmi
Ucũrũ wa mũkiyo inya ithano na ciaũrũo
Ikombe iria one hũ ikũmi na igĩrĩ. Iria ciĩtagwo kahumbĩka ũthiũ.
Kameni
Kĩihũri
Kiuga
Gĩitĩrĩra
Gĩtarũrũ
Gĩkunda arĩĩkia gũtara indo icio akĩũria nyina wa Mugeeci kana nĩ harĩ kĩndũ hihi kĩariganĩra. ‘Iĩ,nyũngũ oragire akĩĩruta gũkima irio na ngĩmwĩra no ngamĩĩtia.’
‘Haya, nĩwakĩigua nyũngũ ya kũruga irio. Nĩyũkaga na mũiko?’ Ĩĩni kaĩ ĩngĩgĩũka ũtheri.’ Nyina wa Mũgeci agĩcokia. ‘Nĩũkĩmenye ũyũ ndũrakua agakũũragĩre nyũngũ, nĩathomete ũrugi wothe. Nyina wa Ngatia munene nĩ ũguo?’ Gikunda akĩũria.
‘Iĩ no makĩmenye cai wa gwĩtana ũhiki nĩ wao na irio iria ikarĩo mũthenya ũcio no ciao.’
Nyina wa Ngatia munene agĩcokia.
‘Icio nĩ mũkwenda ciandĩkwo haha?’ Gĩkunda akĩũria.
‘Iĩ nĩciandĩkwo.’
‘Cigwete.’
‘Macani, cukari, iria’.
‘Gweta ũkiugaga mũigana nĩguo tũthiĩ tũrĩkĩtie.
‘Macani mbagiti ĩgĩrĩ iria nene, iria ngereni ikũmi, cukari ikũnia, migate mirongo itano, na njemu na thiagĩ, na mũcere kiro mĩrongo ĩĩrĩ, na ngũ ibuti rĩmwe.’
‘Ngũ nĩtũgwĩtĩtie.’
‘Icio nĩ cikĩigane.’
‘Mũcere kiro mĩrongo ĩĩrĩ ndũngĩigana. Nĩmarehe gakũnia karĩa kanini wa Caina nĩguo mũthuure.’ Nyina wa Mũgeci akiongerera.
Gikunda akĩĩra Mwangi, ‘Ũũkire ngwĩre na nĩndakwĩra, rĩu ndĩgũkũgaragarĩria mbara wenda gutheca na njacu kana kibeco niĩ ndirĩ na kĩgacwa na ndinatigwo na henwa.’
‘Rĩu-rĩ, ũũge nĩũrĩ ũcokie. Na ũrĩ kũndagũrĩra o ngirĩrĩie. Mwanake ũyũ wakwa nĩ mwĩthĩ nĩ egũthũkũma. Indo irĩ moko. Na tondũ tũtirathogorana tuumanwo kaimana nĩ ndũgũ tũratũmarĩ, ta njira atĩrĩ, indo-inĩ ici wanjĩtia-rĩ, nĩharĩ kĩĩgirarĩ nĩgetha hingũrĩrwo?’
‘Iĩ nĩharĩ. Thenge ya kũrĩo nĩ nyũmba, mũrengeti na cuka na kabuti ka mũthuri. Icio no nginya itongorie tondũ ndũngĩguraria itamũkĩrĩtwo. Ningĩ ũngĩkĩguraria ũtarehete nyũngũ ya nyama-rĩ, ciakĩrugwo nakĩ.?’
Mwangi akĩrora Mũnga akĩrũgamaga akĩmwĩra ‘Iĩ mũrũ wa Kĩhanya ũkũnyonagĩrĩria kĩgunyĩ kĩa mũkĩma na tũtiĩyũwe riua na nĩguo rĩkĩarire. Ndũke wonie Kaguucia na nyina wa Kamaanja kaĩ ũndũ arĩ ũmwe.’
Tondũ ciunagwo rũkomo kĩmenyi akamenya ikiunwo na kĩrigwo akarigwo o ikĩaragio-rĩ, andu a ndundu ya ithe wa Kamaanja magĩũkĩrania na Mwangi makiuma nja. Macokanĩrĩire kĩruru-inĩ kĩa mũkĩma ũrĩa waarĩ o hau nja. Mwangi akĩmoria, ‘Murona ta kũrathiĩ atĩa?’
‘Tũtithiĩte ũũru ona akorwo mbũri no cia kĩgĩa goro.’ Ithe wa Kamaanja agĩcokia.
‘Rĩu tũkwenda tũkũnje mĩtĩ, na tũtigũthiĩ ta andũ mena guoya onao nĩmona tũtirĩ na itherũ. Twĩna kĩ?’
Mũnga agĩcokia, ‘Twĩna mĩrongo ĩĩrĩ haha.’
‘Tũcigayanie atĩa?’
‘Nguona twambe tũhũrane na kĩgirarĩ. Tũneane kabuti na murengeti na cuka. Na tondu tũtinaheo thogora, rekei tũiguithanĩrie thogora umwe marega nitũkũhĩga.’ Munga akiuga.
‘Tucihe thogora ũrĩkũ?’ Mwangi akĩmoria.
,Ngiri igĩrĩ ĩgĩrĩ., Kabaca akiuga
‘Haya tũthiĩre hau. Na kĩĩ kĩngĩ?’ Mwangi akĩmoria.
‘Thenge ya nyumba yatuĩka nĩ mee, ĩyo tũtigũũra ũmũthĩ.’ Ithe wa Kamaanja akiuga.
‘Nĩtũgũre indo ici cia atumia na ici ngiri ikũmi nacio ici ithathatu tũkũnje mĩtĩ nacio itarĩrwo mĩrongo-inĩ.’
‘Nengera nyina wa Kabaca icio ikũmi twatua kũneana ciume na gwake nawe Mwangi kua icio ingĩ nawe ũneane. Tũkwambĩrĩra na cia atumia, nĩngũgĩcorithia tuona kamwanya tũkahungurĩra ho.’ Mwangi akĩmera.
Nyina wa Kabaca aarĩ na nganja hanini na nĩkio augire, ‘Nĩtũkũmanengera marega makĩrege.’
‘Matingĩrega tondũ matigũtwĩrĩĩte thogora tuoraga na noguo gũthiaga. Na marega tũtiĩmakararia tondũ ũthoni ndũkararagio.
Hĩndĩ ĩyo makĩrĩ nja, nao ithe wa Mũgeci na andũ ake nao magĩcokanĩria makĩũrania o ciũria ta iria acio angĩ moragia.
‘Murona tũgĩthiĩ atĩa?’
‘Nĩtũrathiĩ wega, na ndinona ta mena ngucanio.’ Gikunda akiuga.
,Aya nĩ andũ ega na ngwĩciria onao nĩmona ti ta ũrĩa marerĩgagĩrĩra. Tũtikũmahũra tondũ ti uthoni tũratharia nĩ gwaka tũraka. Ningĩ ona indo ici ciothe icokaga kwao. Githĩ tocio tũkoya tũgũre gĩtanda na riiko tuumagarie Mugeci?’
‘Iĩni na tuongere ingĩ nyingĩ. Kaĩ rũracio atarĩ ũhoro wa gĩtĩo kaarĩ thogora. Nĩmokĩte.’
Magĩgĩcoka nyumba na o mũndu agĩcoka gĩtĩ-inĩ giake.
Gikunda akĩmoria, ‘Riua nĩrĩrurire nja?’
‘Nota themithũ kana mugaa, no mbura ĩrĩ hakuhĩ. Rĩu tũkĩaria cia mbura ndona ngwĩre atĩrĩ, mbura yoira-rĩ, nĩ tũkũhaanda tondũ nĩtũtemete ng’ũndũ na tũkoina kĩrĩti. Weru wothe no hĩĩra na mĩro na macembe ititĩĩraga kuo. Mũndũ ũyũ wakwa nĩ mwĩthĩ nĩegũthũkũma na nĩngũkũrehere indo icio wanjĩtia, ndĩ mũracia ũtatĩra, na indo ii moko. No rĩu tondũ heho ĩrĩ hakũhĩ gũka nĩngũkũne kabuti, na cuka na mũrengeti wigĩtĩre.’
Munga akĩruta ngiri igĩrĩ akĩnengera Mwangi nake akĩnengera Gĩkunda. Gĩkunda agĩcirora akĩĩra Mwangi o acinyitĩte na guoko, ‘Iĩ gaka nĩ ka mbura kana nĩ ka ũrugarĩ, gaka gatiakĩhũtha mũno? Ndikũrega tondũ ndigũkiugĩte nĩ ka mũthemba ũrĩkĩ, tondu ona ka ndagĩtarĩ no kabuti.’
‘Uyũ naguo nĩ mũrengeti na cuka.’ Mwangi akĩnengereria Gikunda ngiri ingi igĩrĩ. Gikunda agĩcirora agĩciribariba ta cianyitanĩte akiuga, ‘Ndĩrona o cuka mutheri haha kaĩ murengeti worĩra kũ? Tondũ nĩwe wetuĩra thogora reke tugere o hau ũyũ nĩ cuka rehe mũrengeti.’
Munga akĩruta ngĩiri ingĩ igĩrĩ akĩnengera Gikunda. Gikunda agĩcitambia o ta mũtugo kwĩ Njuguna.
‘Rĩu nao aa maitu ndikĩmatiga ũtheri. Haha ndĩna ngũ ngwenda ũnjigĩre ngĩũka ngakora cioma arugi matikanatogererwo.’ Akĩrora nyina wa Kabaca nake akĩruta ngiri imwe akĩneana. Gikunda akĩmwĩra, ‘Gacĩra karĩa wĩtemeire noko tũkũgera no ngiri igĩrĩ.’ Akĩongerera ĩngĩ makĩmenya cira wao nĩ wahotwo.
Magĩkĩneana mbeca iria matigĩtwo nacio irĩ cia mwena wa indo cia atumia igĩtarĩrwo indo ici; nyũngũ ya nyama, ũrugi wa nyama, mwere na mukombi, na nyũngũ ya irio ĩrĩa Mugeci oragĩĩte. Icio cia nyũngũ cianeirwo nyina wa Mugeci nake agĩciĩkĩra nyondoini na agĩtuĩra mata gĩthuri akĩrathima mwarĩ.
Mwangi agĩcokia ũhoro akĩĩra Gikunda, ‘Rĩu tondũ tũrĩ gũtuma ndũgũ na nĩndagĩkinyũkia ikinya rĩmwe reke ngũnje mĩtĩ muira ngacoka tondũ ngwĩrire ndĩ mũracia ũtatĩĩra. Nyita haha ndirihe.’ Akĩmũnengereria ngiri inya iria ciatigarĩte moko-inĩ.
Gĩkunda nĩakĩmathũrimire ndeto ikonainie na matanya na mibango ya ũhiki. Akĩmera matikone ta mahingĩrĩirio gũthiĩ na mbere na mibango yao, no maririkane atĩ gĩathĩ kĩrĩa mekũheyana nĩkĩo kĩhingo kĩa maũndũ mothe. Mũnga nĩkĩhoire marekwo mathiĩ, macokanie ndundu mũciĩ na nĩmegũtũmana mũthi ũrĩa magacoka. Gikunda niacokeirie andũ acio ngatho na akĩmera mathiĩ na matigaikare mũno matacokete. Nyina wa Ngatia munene agĩtongoria mahoya ma kũhinga na andũ makĩuma na nja. Makiuma makĩrika gũteretanga magĩcoka makĩhurunjũka o kaihũ na kwao. No Kamaanja agĩtigwo na thutha hanini nĩgetha arĩrie Mugeci. Makĩonana akĩĩra Mũgeci ‘ Ĩ mũndũ ndwakĩgĩa goro, ngiya mwatũ wa njũkĩ.’
Mũgeci agicokia, ‘Tiga ũguo reke ngwĩre…..’