Wednesday, February 14, 2007

KŨMATA NA WANDABŨ KĨRĨTHA

Rĩu tũratiganĩrĩire na Kũmata makĩrĩ kũrĩa cũũ ya Nyairobi o magĩceranga kuo.

Kũmata nĩmagĩcerangire kũu cũũ na magĩkora handũ andũ marĩte raini matonye kanyũmba karigicĩirio na macuka mairũ. Mũndũ warũgamĩte hau nja nĩwe wetaga andũ akamera moke meyonere wandabũ kĩrĩtha mũnyama wa njabu. Kũmata ndakoretwo onete nyamũ ta ĩyo ona ndaiguĩte ũhoro wayo.
Wamũgĩ akĩra Kũmata atĩ mwarimũ no ngiya arĩmoria ciũria cikonainie na wandabũ kĩrĩtha na nĩwega amarĩhĩre mone nĩguo marĩhota gũcokia ciũria. Tondũ Kũmata nĩ etigĩrĩte mwarimũ mũno, makĩria mboko iria ahũragwo arigwo nĩ icokia rĩa kĩũria, akĩrĩhĩra o mũndũ kĩng’ori makĩara mũhari. Mũndũ wa kwanĩrĩra no athiaga na mbere akiugaga, ‘Ũkai mwĩyonere wandabũ kĩrĩtha mũyama wa njabu.’
Nĩmakĩingĩrire na andũ maingĩraga o atatũ atatũ, kwarĩ mũndũ ũngĩ kũu thĩiniĩ wa umahĩka na kũmera moimĩre mũrango ũngĩ warĩ na thutha. Rĩrĩa Kũmata agĩcũthĩrĩirie onire gacaũ ka ng’ombe kena magũrũ matatũ gakĩrĩa mĩrĩyo. Abaranga akĩona ta kena ciongo igĩrĩ no nĩ icicio igĩrĩ cĩaigĩtwo ũndũ cionanagia mbica ya gĩthemba kĩu. Nĩ harĩ na iratathi rĩa ngathĩti rĩrĩa rĩandĩkĩtwo ũhoro wa gũciarwo gwa gacaũ kau na rĩandĩkĩtwo na gĩthũngũ na gĩhtweri. Na tondũ Kũmata ndahiũhĩte kũmenya gũthoma narua, makĩrutũrũrwo atarĩkĩtie gũthoma.
Makinya nja nĩguo onire Wamũgĩ na Mwara magĩtheka na akĩmoria gĩtũmi kĩa mĩtheko. ‘Kaĩ ũtanathoma ũrĩa handũ hau handĩkĩtwo?’ Agĩcokia, ‘Ndinakorwo ndarĩkia gũthoma hothe wega. Kaĩ hekugaga atĩa?’
‘Nĩ ũraigua ũrĩa mũndũ ũrĩa wĩ mũromo-inĩ aroiga, atĩ wandabũ kĩrĩtha mũnyama wa njabu, githĩ tiguo ndona handĩkĩtwo na gĩthũngũ hau iratathi-inĩ rĩa ngathĩti iyo.’
‘No arakĩaria gĩkũyũ.’ Kũmata agĩcokia. ‘Ĩĩni no nĩ gĩthũngũ na gĩthweri araria kĩrĩa kĩandĩkĩtwo hau ngathĩti-inĩ.’
‘Tũtirĩ hamwe, nĩi ndiranyita.’ Kũmata akĩmũtindĩkĩrĩria na mĩario. Mũndũ ũcio aroiga ‘Wonderful creature, mnyama wa ajabu.’
‘Ngai baba, rĩu nĩndanyita, wandabũ kĩrĩtha mũnyama wa njabu. Kaĩ cũũ ĩ maũndũ maingĩĩ.’

Wednesday, February 07, 2007

KŨMATA GŨTHIĨ CŨŨ YA NYAIROBI

Mwanake ũmwe wetagwo Kũmata, wa thiritũ ya arĩa matarĩ ogĩ mũno, nĩ aumagarire mena gĩkundi gĩa ciana cia cukuru yake, magĩthiĩ Nyairobi makerorere cũũ ya ũrĩmi na wonjorithia. Kũmata nĩ aiguaga ciana iria ingĩ ikĩaria mũno ũhoro wa ũrĩa macerangaga Nyairobi matwarĩtwo nĩ aciari ao, ona makamuonagia nguo iria maugaga magũrĩirwo kuo. We Kũmata ndakoretwo na Mũnyaka wa gũcera Nyairobi tondũ mbarĩ yao ndĩakĩrĩ na mĩgariũrĩre. Rĩrĩa magĩkinyire cũũ, mwarimũ akĩmera manyitane andũ atatũ kana ana na matwarane kinya mathaa ma kũinũka.

Kũmata nĩmakĩnyitanire na Mwara wa Ngungo na Wamũgĩ wao. Magĩceranga makĩroragĩra maũndũ maingĩ na magakĩheo maratathi maingĩ ma gũthoma. No o maheo maratathi macio, manengeraga Kũmata akue makamwĩra atĩ nĩguo mwarimũ ekugĩte. Riũa nĩrĩakĩarĩte mũno na makĩnyota. Kũmata nĩ onaga andũ makĩnyua thota na maĩ ma macungwa na angĩ makarĩaga mbarabu. Ni endire kũmenya mbarabu ĩcamaga atĩa na akĩũria Mwara ndeto ĩyo. Mwara akĩmwĩra amagũrĩre niĩgetha agĩcame. Na tondũ arĩ na tũthendi athũkũmangĩte atua kahũwa, akĩgũra mbarabu igĩrĩ cia kamũtĩ akĩnengera Mwara ĩmwe marĩanĩre na Wamũgĩ wao.

Rĩrĩa Kũmata acũnire yake no kuga oigire ‘Hĩ hĩ hĩ hĩĩĩ! Kahehete-ĩ! Reke ndĩgaikie mũhuko kambe kahiũhe.’ Agĩikia mbarabu yake mũhuko wa thũruarĩ yake ya gaki ya cukuru. Mbarabu wĩtwekere, ĩkĩrika kũnyũrũrũkĩra magũrũ na mũthimo-inĩ o kinya kĩratũ thĩniĩ. Wamũgĩ kuona ũguo akĩmũria ‘Kaĩ wethugumĩra nĩkĩ mũthenya?’
Kũmata akĩmũcokeria, ‘Aca ndiĩthugumĩire.’
‘Na nĩkĩĩ ũroneka ta wethugumĩra?’
‘Aca nĩ mbarabu yakwa ndaikia mũhuko yambe ĩhiũhe hanini hote kũmĩrĩa.’
‘Iyo ĩrĩyagwo ĩ horo, mũndũ acũnaga o kahora kahora kinya ĩgathira. Rĩu ta kĩgerie kũmĩruta mũhuko wone nĩ maĩ matheri ndũrĩ kĩndũ ũkũrĩa.’ Wamũgĩ akĩmwĩra akĩmũthekagĩrĩra.
Rĩrĩa Kũmata aikirie guoko mũhuko kuoimire na karatathi gatheri na mĩnyũrũra ya maĩ yaihurite magũrũ. Atindire kũu cũũ akĩrorerwo ta arĩ kĩndũ kĩmwe kia indo iria ciarehetwo kuonwo.