Monday, April 23, 2007

Kamaanja Kũruta Kĩama 2

Mũthomi mũgĩ mũrata wakwa, tũratigĩrĩire o ũndũ mbũri ciathĩnjwo na ciarutwo rũũa irĩ cia kĩama. Thoma ũigue ũrĩa gwathire…


Nĩhaakĩrĩ na andũ angĩ erĩ, a riika na Kamaanja marutanagĩra mbũri nake. Acio marutaga o mbũri ya hako, mbũri ya hako nĩyo ya mbere mũndũ arutaga kĩama-inĩ. Rĩngĩ mwana nĩ arutagĩrwo ĩno nĩ ithe kũringana na ũtonga wa ithe. No Kamaanja arĩkagia ciake cierĩ mũthenya ũcio tondũ oigaga atĩ gũtirĩ hĩndĩ ya gwĩthamba ĩ heho. Ithe wa Ndathi nĩ agĩtongoririe ũthĩnji wa mbũri wega.

Mbũri ciarutwo rũũa na ngaĩ, nĩcioirwo rĩũa tondũ ciarĩ noru mũno. Igĩkĩrutwo nyama cia nda, mahu, ngerima, mara, mĩtura na wei igĩteithũranwo. Amiria makĩarũkana nacio makĩmiria mara na magĩita tatha, mahu magĩteithũranwo na ngerima, gakuo kaingĩ kana gatathira. Mbũri ĩkĩrutwo rũcuthĩ, makekengeto, ciĩga, gĩthũri, honge, moko ona magũrũ. Mathagiro na mĩtwe ĩgĩkĩrũo riiko ĩkĩrigwo, mahũngũ magĩkũũrũo na maitho magĩkonorũo. Ngingo ĩgĩthoorwo nyama cia ndũndĩro igĩtukanio na ngarango iria ciagathĩmĩtwo. Mwaki ũgĩakio kĩruru-inĩ kĩa mũtĩ na ndara igĩakwo na njoho njigũ cia mĩthandũkũ, na ihanya cia mĩkĩma, nyama ikĩigĩrĩrwo riiko. Ciakĩgarũragwo na njobe nĩ ũrĩa mwaki wathegeete wega na nyama igatandaiywo ndara-inĩ wega hatarĩ ĩgũtunya ĩrĩa ĩngĩ mwaki.

O nyama ikĩhĩhagio, Kamaanja na arĩa marutaga kĩama nĩmetirwo ndundu nĩ athuri maigana ũna na makĩheyangwo ndeto ikonainie na kĩama, irĩ cia mataaro na mũthiĩre wa mũthuri wa kĩama. Magĩtaarwo ũhoro wa maringa tondũ no nginyagia ũringithie mũndũ rũũa na ũngĩ rũcuthĩ nĩgetha matuĩkage aira aku atĩ nĩwarutire kĩama. Kũngĩkagĩa na ngarari atĩ kana hihi ndũrutĩte kĩama, mũndũ oigaga ũrĩa aringithanirie na acio waringithirie makaruta ũira atĩ wĩ wa kĩama. Mũndũ ũtarĩ wa kĩama ndangĩringithio tondũ onacio ihĩĩ itikĩnyuaga muma na mbũri itihĩthagio ũtarĩ. Kamaanja nĩ akiunire tũmĩtĩ twake na rũũa akĩringithia Ngabu wa Mũthee ũrĩa wamũtirĩte naruo rũcuthĩ akĩringithia Kĩmani wa Kaigu wa itũra rĩake. Nakĩo kĩama gĩothe gĩgĩcokia hamwe, ‘Irorũma nyambo.’ Nao acio makĩneo o mũndũ nyama ya iringa rĩake.

Ndũng’u wa Ndathi nĩ agĩtarĩirie wega mũthiĩre wa kĩama. Nyama ikĩgaywo kũringana na ũrĩa andũ maikarĩte. Gũtirĩ wokĩte ũtacamire na angĩ makĩrĩa na makĩĩhaka. No mambũra nĩ njũno ti kũrĩa na gũikia matatha. Nĩmagathĩrĩirie acio marutire kiama nĩ kũrehe mbũri noru na makĩmaamũkĩra ndundu-inĩ yao.

Mũndũ ekũgũrana, agĩa na mũciĩ, arigithatha, na aruta kĩama nĩ agĩaga na gĩtĩo itũra-inĩ angĩkorũo mĩthiĩre yake nĩ mĩkinyanĩru. We Kamaanja ndarĩ na ũcuke maũndũ-inĩ macio nanĩ aheyagwo gĩtĩyo tondũ wa gũikara ena mĩthiĩre ya kũmũtĩithia ona gũtĩithia nyũmba yao na riika rĩake. Ũririkane atĩ nyũmba na riika itiumagwo.

Sunday, April 08, 2007

Kamaanja Kũruta Mbũri cia Kĩama 1

Rĩu mũrata wakwa mũthomi mũgĩ ta reke tũcokerere ndeto cia mũndũ ũgũĩtwo Kamaanja. Nĩtwatigĩrĩire e kũũrĩa kwa Wangũ agĩthũkũma. No atanoimagara nĩ akĩambĩte kũhingia maũndũ make ta Mũgĩkũyũ karĩng’a. Agakĩgũrana na akagĩa na mũciĩ. Nĩkĩo..

Thutha wa maũndũ macio Kamaanja nĩakĩonire arĩ wega arute mbũri ya kĩama. Nĩ aikaraga agĩikagĩrio tũmĩario nĩ athuri rĩrĩa macemania. Na tondũ mũndũ mũgĩ ndarĩ mĩhere ya ũhoro, we Kamaanja nĩaakĩrandũrire na akĩrokera Ndũng’u wa Ndathi ũrĩa wakoragwo e mũtabania wa mbũri cia kĩama. Agĩthiĩte kũhoya kĩrĩra nĩgetha ndakahĩngĩcanie igongona rĩu hingo ya kũruta mbũri yake. Nĩkũngĩkorwo arĩ thahu gũthahia igongona o rĩothe hingo ĩrĩa rĩkũrutwo. Na nĩkĩo igongona rĩkĩrĩ o arĩa mehokeirwo gũtabania na gũtwarithia wega matekũbacia tondũ wanaruona anarũmenya. Nao arĩa anyinyi magathomera ho o ũndũ ũmwe na kũhingia matuĩro ma kĩama.

Kamaanja nĩagĩthiire kinya Memburĩ hakũhĩ na Ruirũ na agĩthogora mbũri igĩrĩ ciĩ na kĩene, na igĩtĩkĩrĩka nĩ athuri. Kĩama gĩtirutagwo mbũri mũgocho kana mũndutha. Nonginyagia mũruti wa kĩama agathũrima rũru rwake , akorũo naruo, na akaamũra ĩrĩa noru ĩgatuĩka ya igongona.

Mbũri cia kĩama ti cia kũrĩo kinya andũ mahũne kana maikie matatha, nĩ cia mambura na mambura nĩ njũno. Mbũri cia kĩama itikorokagĩrwo kana igatharwo. Arĩa marĩ a kĩama makoragwo mekindĩrĩte na makagacĩra. Nĩkĩo kĩama gĩtirutagwo nĩ o ũrĩa woima nakũu rũru atĩ tondũ ena mbũri. Nonginyagia mĩthiĩre yake na mĩtugo yake ĩgetĩkĩrĩka nĩ arĩa marĩ a kĩama. Angĩoneka ndagimarĩte wega no ambe atigithio kũruta kĩama na abarangwo o ũndũ ũmwe na gũtaarwo kinya agacĩre. No angĩ tondũ wa kwaga kinyi na mĩthiĩre ya ũruti wa kĩama maamũkagĩra o ũrĩa woka ena mbũri ĩngĩrĩo. Ũcio wahota gũtuĩka tarĩ ũkoroku.

We Kamaanja nĩagĩtĩkĩrĩkĩte wega nĩ riika ona athuri, na mbũri ciake nĩciokĩtwo mũno. Mbũri ciake ciarĩagĩrwo harĩa mũgumo-inĩ wa Mũkoma. Athuri nĩmakĩrokete o gatene tondũ ahũngi ũhoro nĩ aingĩ na nĩmagĩtambĩtie ndeto atĩ Kamaanja nĩ arutaga kĩama. Athuri a matathi magĩũkĩte magĩtuaga mĩcii na maigoya makwĩhura thithino na maguta ma nyama mangĩrĩa, makĩrĩkia gwithiririma tondũ gũtirĩ ũthũire kũrĩa na ehake, tiga nĩ ĩkĩhinja.

Na tondũ gĩthĩnjĩro gĩtiagaga hũngũ ĩkũrera ho, ona mbũri-inĩ cia kĩama hatiagaga ihĩĩ cia gũtũmwo, na athuri angĩ ihũngũiyo matarĩ a kĩama na matarĩ ona mbũri marutĩte, no mareraga ho ta rũĩgĩ na nĩmakuagwo tha na makaheo ngingo na mĩtari magaĩre ihĩĩ na ciana na makarĩra ho. Acio rĩngĩ nĩmetagwo njũna ndara na kũngĩ magetwo tũmarĩtwa tũngĩ tũtarĩ twa gĩtĩyo. Athuri a matathi makoragwo marĩ a kũhoywo kĩrĩra na nĩmarũngaga arĩa anyinyi mũrũtĩre-inĩ wa kĩama na mũthiĩre wa igongona. Nĩmataaraga athĩnjĩ mũrutanĩrie wa mbũri tondũ mbũri ya kĩama ndĩthĩnjagwo ta ya mbucĩrĩ. Ĩrutanagio o nyama na rĩtwa rĩayo na mũgaĩre wayo.....

Thoma rũciũ rũngĩ ngũhe ndeto…