Friday, July 20, 2007

Mũkũrĩma 4

Mũrata wakwa mũthomi mũgĩ, tũratigĩrĩire mũkũrĩma agĩcokia kĩũria. Ta igua macokio make ũnjĩra kana nĩ ũkũnyitanĩra nake.

‘ Ndirakararia no ũmenye acio marathiĩ gũkora angĩ mathiĩte kabere. Acio nĩ atemere njĩra matirathiĩ kũhũra hianyũ nĩ irĩmĩra na njoko maracokia. Arĩa mathiire kabere rĩ, nonga ũiguĩte maakĩte manyũmba ta macio? Uga ca. Na ti gũthũũra no mĩoroto yao nĩtiganĩte. Acio twamatũmĩte magathome na aya marathiĩ matirĩ na bata na gĩthomo acio no ndora maracaria. Mĩri yao ndĩrĩ kũu ĩ gũkũ, arĩa mathire tene matirĩ na meciria ma gũkũ acio na ciana ciao nĩ a rũraya gũkũ nĩmoigĩire ũhoro. Acio nĩo ndakwĩra magatuĩka ta ũhĩndĩ matuĩka cĩtĩceni a rũraya na kũrĩa kũngĩ.’

Andũ makĩamba gũkiranĩra hanini mũndũ wacukaga ngari ambe acuke ona macũranie ciugo cia Mũkũrĩma. Ngari yakũũra Mũkũrĩma agĩthiĩ na mbere na ndeto ciake.
‘Gĩtũmi kĩngĩ gĩtũmaga nyeuthi iremwo nĩ gũkindĩria mũrĩmo nĩ ũhoro ũyũ wa mira ici ciitũ. Ũrona mũndũ wathire mĩaka mĩrongo, akua agĩkĩrwo harambĩ atĩ acokio mũciĩ agathikwo harĩa cuwe na guka-we mathikirwo. Na rĩngĩ ona ndokĩte mathiko ma cũwe tiga ma nyina kana ithe. Mũhĩndĩ ndarĩ ũguo, omia twero ahagĩragwo riiko akamundio o hau hau, mũhu ũgekĩrwo mbahaca kana mũkebe o nginya rĩrĩa ũgaitĩrĩrwo rũũĩ rwa Njorondani yao theru rwĩtagwo Ngĩnjĩci. Rĩu nĩwaigua mũndũ mũgima arĩkuwagwo na mũhuko wa igoti e mbahaca ta marua. No ithuĩ nyeuthi no nginya tũgũre ithandũkũ, mahua, ngari mũtongoro ta cia ũhiki, andũ magũre nguo cia mathiko, na kĩimba kĩhumbwo thuti na iratu njerũ. Ũngĩigua mbanjeti ya mathiko ĩgĩthomwo no ta ya wathiri wa mbeca cia bũruri, Ũtiganu nĩ atĩ ya bururi nĩyonanagia kũrĩa mbeca icio ikuuma. Kuoguo nyeuthi iria ciĩ mũrĩmo ona ciaikara wega atĩa no ciũgaga igacokio haha gĩcagi kuumbĩkanĩrio na huko. Kĩ njĩre nĩrĩ makaiganĩra me kwene atĩ moigage kũu nĩ mũciĩ. Wonete agĩkũyũ aigana magĩthikwo Mombatha kana Gĩthumo ona mena mĩgunda na manyũmba kuo? Githĩ othe tũtiĩkĩraga mĩtokaa tũkarehe haha tũthike tũkiugaga atĩ nyũmba na riika itiumagwo. O thengia twĩke ũguo gũkũ na nĩ bũrũri witũ nĩ kwene.

'Ĩĩ nĩ ũĩ nĩtwekĩrirwo meciria ma mĩgiro atĩ no kinyagia mbĩrĩra ciitũ ikonagwo nĩ njiarwa. Hau hatirĩ bata tiga o kũhũthĩra mũgũnda ũũru. Mbĩrĩra nĩ iranyihia mĩgũnda ya kũrĩma. Ta rora mbĩrĩra iria ciĩ Nyairobi haha Bangainĩ na iria cia Wang’ata, ũgwĩciria nĩ manyũmba maigana mangiakĩtwo kũu na athĩni a Mathare na Kĩbĩra makona gwa gũikara. No rĩu nĩ mahĩndĩ ma arĩa mathire tene maikaragia ithaka icio. Ingĩũrio niĩ twagĩrĩirwo nĩ kũrekia tũragita kũu twambũre mbĩrĩra icio ciothe na twake mabiacara manene kuo.’
‘Ĩĩ, nao acio matwarwo kũ?’
‘Acio aingĩ nĩ arĩa matũtũragia gũkũ ta ngombo. Katarĩ metĩrwo ene na arĩa matarĩ ene maheo gakona kamwe na hau ngurumo. Kaĩ mũndũ egũkua atakuire kaĩ harĩ bata wa gũtinda ũkĩgemia. Akorwo ti ũguo marĩhagio reniti o mweri nĩ kanjũ. Ndĩrakwĩra na ma atĩ korwo kanjũ ya nyairobi nĩyũnganagia igoti o mweri kuma kũrĩ ene mbĩrĩra icio-rĩ, kanjũ ndĩngĩrĩ na thĩna wa kĩrĩha aruti a wĩra. Ota ũrĩa ene mburoti marĩhaga igoti rĩa kanjũ o mwaka o mwaka, noguo onacio mbĩrĩra nĩciagĩrĩirwo nĩ kũrutagĩrwo igoti o mwaka.. Bangainĩ gũtirĩ nyeuthi thike kuo na atĩ bũrũri ũyũ nĩ witũ. No tikĩo kĩratũma njuge ũguo tondũ ona Wang’ata nyeuthi nĩ igĩthikangĩtwo kuo. No o nawe ũngĩrora no wone atĩ ĩka icio ciothe nyairobi gatagatĩ itigĩirwo mĩrurumba ĩtoĩyo nĩ kwaga kũhũthĩra ithaka ciitũ wega. Ingĩrũgama kanjũra wa Bangainĩ ndarũgama na kĩu. Nderaba na ũririkane ũnjige nĩnginyire.’
Matatũ ikĩrũgama thome ha Mũkũrĩma nake akiuma na tũbũyũ twake twa iria na akiugĩra andũ ũhoro arĩa matigarĩte ngariinĩ. ‘Gĩthiĩi mwago na mũkinyio thayũ na mũndũ ageithanie gwake, Ngai enda tũrokanĩre.’ Amwe makĩmũcokeria o nawe geithania na tũkĩrokanĩre. Ngari ĩgĩkũũra ĩrorete na thoko na ambiria magĩthiĩ makiugaga atĩ Mũkũrĩma e ndeto nyingĩ na imwe no iteithie mũndũ angĩcithikĩrĩria. Wee ukuga atia hau? Thayu.

Friday, July 13, 2007

Mũkũrĩma pt 3

Mũrata wakwa mũthomi mũũgĩ, tũratiganĩrĩire nawe Mũkũrĩma me matatũinĩ makĩinũka na mũndũ ũmwe akĩmũũria kĩũria ati nĩkĩ kĩgiragia ithuĩ nyeuthi twage gũkindĩria mabũrũri mangĩ na gũtuĩka cĩtĩceni a kuo ta ũhĩndĩ.
Mũkũrĩma acokirie kĩũria kĩu na njira ya gũtarĩria maũndũ makoniĩ nyeuthi akiuga

‘Wa mbere nĩ thĩna. Nonga ũngiumagara ũrorete ya rũraya na matatũ ta ĩno.Uga ca. Thengia cia matatũ ciagaga no cia ndege ikuoneka. Ningĩrĩ ona ũkĩonaga cia ndege-rĩ ũrathiĩ kwa ũ? Ũmenye guka-we wa mũhĩndĩ athiire ngeretha tene na akĩambĩrĩria biacara kuo. Gukawe wa mũka akoragwo India. Ririkana njamba ĩgwĩtwo Idi Amini yamaingata ũganda mathire ngeretha tarĩ mũciĩ marainũka. Ĩĩ tondũ maarĩ raiya ya kuo na marĩ ũganda moigaga no raiya mwema wakuo. Makarĩaga na mĩena yerĩ ta thambara.

We kuga nĩ woimagara ũgũkorwo arĩ we wa mbere harĩ mbarĩ cianyu. Ũgũthiĩ kũgiĩka kũu ũngĩgaka ũtũro. Ũngĩgakinya wa kũhota gwĩta mũndũ ũngĩ woimirie mbuĩ tene. Ithuĩ nyeuthi no tũthiire tũkerorangĩra mabũrũri macio tũgacoka haha tũkamage bĩndũ na ngaruthi. Ciana ciitũ na ciana cia ciana ciitũ nĩcio rĩu ikahota kugaga nĩ cia kũu tondũ nĩ igakirĩimu ũcĩtĩceni tondũ wa gũciarĩrwo kuo.’
‘Na githĩ gũtirĩ nyeuthi itũraga mabũrũri macio?’
‘Ĩĩni, no menya atĩ nyeuthi iria ciĩ ngeretha kana Amerika itirĩ mbarĩ yao gũkũ Abirika . Icio maithe mathiĩte me ngombo, makururagithio mĩrau ta ndegwa. Na ũmenye ũũ atĩ o meyonaga ta marĩ ega gũkĩra nyeuthi ta niĩ kana ta we. Mathambirio hakiri nĩ mũthũngũ meciragia gũkũ tũikaraga mĩtĩ igũrũ.

Ũngĩheo ũhoro nĩ arĩa mathiĩte kuo nĩguo ũngĩmaka. Mũrũ wa Njanji atwĩraga ũrĩa mamũragia kana gũkũ nĩkũrĩ mĩtokaa, kana nĩ arĩ ona cioro cia mbombo, na kana aramenyire gĩthũngũ athiĩ kũu. Na tondũ nayo kanda ĩyo ndĩamahuhaga ĩkamera atĩ rũcinĩ mũndũ atanoima nja ambaga gũcũthĩrĩria kana hiti na mĩruthi nĩcieherete nja. Atĩ kwao andũ mahĩtũkanaga na njogu njĩra-inĩ ta mitokaa, na wambũi mĩrĩndu nĩcio ikururagia ikaari cia ihĩĩ. Na andũ acio nĩ akĩgu tondũ rĩ, wa hota atĩa gwĩtĩkia ndeto ta icio?’
‘No ndũĩ ũtathiaga oigaga no nyina ũrugaga wega, acio magĩthiite kũ tiga ũrĩa monaga thenema-inĩ cia tacani.’
‘Ũguo no guo no ũmenye atĩ muici ona angĩrira andũ mambaga kuona mũici magĩcoka kuona mwĩriri. Kuoguo ona acio mbica ya mbere ĩrĩa mekĩrirwo mecirianĩ ĩkonainie na Abirika nĩ ya andũ macuhaga na mĩkanda mĩtĩ igũrũ ta nũgũ kuma mũtĩ ũyũ kinya ũrĩa ũngĩ. Ona weka atĩa arĩambaga gwĩciria ũracuhũkire ira kuma mũtĩ igũrũ ũragwa kũu kwao.

‘ No reke tũcoke harĩa tuma, ithuĩ tweka harambĩ tũgatũma mwana rũraya twĩciragia nĩ twamũninĩra thĩna. No reke ngwĩre tũmũtũmaga thĩna-inĩ. Arĩa maikaraga Nyairobi ĩno-rĩ, ũmonaga wikendi mathiĩte gĩcagi mũndũ akanengerwo gĩkabu kĩa ngwacĩ, kiondo kĩa waru, na mũhuko wa matharũ na mĩkohoro, mwana ũcio tũtũmaga rũraya-rĩ, ainũkaga kũ wikendi kũgetha? Mũgũnda wake nĩ cubamaketi na kũu itiheanagwo tũhũ. Gũkũ ũngĩhũta biu ũthiĩ kwa nĩimba kana ũrĩa mũhakaine mũgũnda ndĩ na ma no ũkahũrĩrwo irigũ kana wenjerwo tũwaru ũgatherũkĩrie ciana. Rũraya ta njĩra atĩrĩ, nũ ũngĩrokera atĩ ndũrĩ na gĩa kũrĩa? Nĩ ũndũ ũcio ngwenda ũmenye thĩna nĩ mũru kwĩ ngui, Ngui ĩngĩgũteng’eria ĩrwo waca, nĩ ĩtiganaga nawe, no thĩna ona ũngĩugĩrĩria atĩa ndũngĩtĩĩra watua gũũka. Ũthĩni witũ nĩ gĩtũmi kĩmwe gĩa kũgiria tũthiĩ tũgatũre kũu.’
‘No tũrakĩona andũ moimĩrĩte mathiĩ rũraya rũu. Na githĩ tio maraka manyumba maya maraihu gũkũ?’
‘ Ndirakararia no ũmenye …..

Hihi nĩatĩa arenda tũmenye? Thoma rũciũ rũngĩ ũigue.

Friday, July 06, 2007

Wa kamũiria twarĩtie cia Mũkũrĩma tamba ũigue ndeto ĩno.

NĨNDECIRIA ŨNDŨ ŨNGĨ

Bũrũri ti mũbira ũcũganĩrio, na ti mwana ũthuthĩrwo
Mũrĩmi tiwe mũrĩi na mũteti tiwe mũtongoria
Kũrĩ ateti mangĩĩtetia o ene makiugaga no atongoria
Ta wĩhũgũre wone nĩ aigana makumĩte thutha
Kana no gũthiĩ ũkĩhuhaga mĩrũri na rũru nĩrũhurunjũkire.

Burugĩi wa Ikamba kinya baraganya wa Cumarĩ
Maĩ ma cumbĩ kĩambĩrĩria kĩa reri
Kinya mũico wa reri karia-inĩ ka ihĩĩ
Bũrũri no gũcũgio ũracũgio, atĩ twetherwo mũrĩithi
Kaĩ kwĩ ĩĩ mũthece yoyagĩra ĩrĩa ĩngĩ

Hiti na njũi, ngarĩ na kĩrumi, nderi ona rwĩgĩ
Atĩ icire wa mbũri na ng’ondu, hau ciona kĩhooto?
Ĩrĩ mũrungu yatuthwo nĩ ĩrĩ hĩa ĩtũrĩkagio riitho
Mwano ũrĩ gũthukwo, mbũgũ ciagerwo
Na ciauga atĩrĩ ndũteyagwo ũtarĩ mwatie

Twagĩte ona tũtarigĩte, githĩ mũgũnda mũkũrũ ndũrĩ ũmatho
Kaĩ hianyũ ũtatemagwo na themithũ
Tũtihinyie ngamba, tũtaahe na tũithĩrie ciandainĩ
Twaikũrũkirie ciondo ihũtiĩ nĩtwambatie ciondo ihũniĩ
Twakiuma kĩruruinĩ kĩa mũtamaiyu tũthiĩ kĩruruinĩ kĩa mũbage?

Mũrĩa ng’ũũrũ na ita rĩake marong’atĩka
Maromoca na mabuĩrie na mbĩrĩrĩka icio ciao
Mũhũhũtĩko na kĩhereko kĩao kĩmacokerere ta kayũ
Narĩo ita rĩa ciĩko na ũhoreri rĩĩgangare
Mũtũri mũno ndagaga mũgĩ nĩ mũtaare.

Tuĩka mũtĩ mũrũmu, ona wahurutwo nĩ rũhuho
Ũinamagia thũmbĩ ũgacoka ũkehanda mĩri ĩrĩ o mĩrũmu
Njũkĩ ĩrĩ ĩrũa, mĩatũ nĩmĩanĩke, ũũkĩ nĩtũgũthũya
Hengero nĩciĩkĩrwo rũhindigo ũũkĩ ũtanaitĩka
Warathwo menya mũnyaka wĩ mbere ya kahinga.

Tuesday, July 03, 2007

MŨKŨRĨMA pt 2

Mũrata Wakwa Mũthomi Mũgĩ,
Tũratiganĩrĩire nawe o hĩndĩ Mũkũrĩma orio kĩũria, na ndeto cia ũrĩmi wake nĩciamũkuraga mũno, na akahĩyahĩya agĩciheana na nĩkĩo agĩcokirie kĩũria na kamwigatho akiuga;
“Rĩu igĩrĩ nĩ ihiũkĩtie na ikaringĩrĩra, ii hakuhĩ gũciara. inya nĩcio ithiaga njoki, na nĩwakĩmenya nĩ cia mũthemba wa bũrĩciani ũrĩa ũrutaga iria ta rũũĩ. Niĩ ũrĩmi ndiarutia ira, ndarĩmire tene. Onawe nĩ ũkũririkana atĩ itũra riitũ nĩniĩ wa mbere kwendia iria ngereni ikũmi kĩroko kĩmwe.”
Ũcio warĩ ũhoro wa ma no ũrĩa atatheragia nĩ atĩ iria rĩu rĩtiarĩ riake gũkama. Agũraga iria kuma kũrĩ andũ arĩa matarĩ a memba a thothaitĩ na agathiĩ kwendia na namba yake. Thutha rĩrĩa kwamenyekire ũguo nĩ ahingĩirwo kwendia iria gwa kahinda na hindĩ ĩyo akoigaga atĩ nĩ ng’ombe ciake ihiũkĩtie. We Mũkũrima nĩ ahotaga kwĩyohora maũndũinĩ mũno na ndũngĩamũtegire na mĩario ũmũgwatie.
‘Nĩ kũroneka ta ngũte onda cigana ũna mweri ũyũ ũkĩte.’
‘Nĩkĩ kaĩ iria rĩgagatĩte?’ Karicũ akĩmũtindĩka na ciũria o marĩ ngariinĩ makĩinũka.
‘Ti iria ithũku, anyui nĩo mena ũhoro. Atumia atatũ a ũhĩndĩ ũrĩa nyendagĩria me hakuhĩ kuohoka.’
‘Na githĩ hĩndĩ ĩyo tiguo mangĩkĩnyua rĩrĩa rĩingĩ?’
‘We kũroneka ta ũtoĩ ũhoro wa mũka wa mũhĩndĩ. Nĩ ũrĩ wona mũka wa mũhĩndĩ anyitĩte mwana ũguo na moko kana akĩongithia mwana? Uga ca.’
‘Anga ndirĩ ndona.’
Ĩĩnĩ tondũ mũka wa mũhĩndĩ agĩa nda athiaga gũciarĩra India kana Rũraya kana Kananda kana thĩ cia mũrĩmo. Nĩ ũĩ gĩtũmi? Uga ca. Nĩ tondũ mwana ũrĩa waciarĩrwo bũrũri ũcio atuĩkaga cĩtĩceni wa kũu. Nĩkĩo no wone mũhĩndĩ waciarĩirwo Kenya, mũka agĩciarĩrwo India, mwana wa mbere agĩciarĩrwo kwa ngeretha, wa kerĩ Kananda, wa gatatũ Amerika, wa kana kwa Baranja o ũguo ũguo. Rĩu kũngĩhiũha na gũkũ akorĩra kũrĩa kũngĩ. Ĩĩ tondũ ciana ciaka gũtirĩ ũtangĩmuoya. Na ũkanjĩra ndĩmũkombithie iria, ndĩmũrute nakũ angĩũra. Rĩu atatũ nĩndĩrona ndariri cao gũkorwo makiumagara.’
‘No gũkorwo nĩ kũnora nawe ugage atĩ nĩ nda mohete.’
‘Wa maitho ti wa rũthiomi. Nĩnjũĩ ngũrani ya kũnora na kũoha nda. Ningĩ mũhĩndĩ ndanoraga ta nyeuthi. Nyeuthi inoraga o nda iiki. Kaingĩ ũngĩona nyeuthi noru ĩcuhagia nda tarĩ kĩondo kĩa nyamĩkwa yohereire ngingo. No acio nĩ arĩa makĩhotetwo nĩ kwaciokoo tene. No mũhĩndĩ anora, anoraga agatuĩka gĩthiũrũrĩ ta kabuba. Acuhia nda, ona thende igacuha. No reke ngwĩre, gũtĩrĩ kĩndũ kĩũru ta mũhĩndĩ mũnoru. Nonga ũĩ nĩkĩ? Uga ca. Tondũ mũhĩndĩ egagũraga biribiri, ranji no biribiri, caba no biribiri, angĩkĩhĩtia acoke anore ngwenda wĩtĩkie atĩ no biribiri ĩiyũire nda. Na gũtirĩ kĩndũ kĩnungi ũũru ta ũthuri wa mũhĩndĩ mũnoru.Athuragia tia ngaci. Ta thegere.’
Andũ arĩa othe marĩ ngariinĩ makĩng’eũrĩra na mĩtheko. Arĩa maikarĩte gĩtĩ kĩa mbere mehũgũrage mone ũyũ ũraheana ndeto ngari ng’ima. Nowe Mũkũrĩma ndarĩ na bikiri, nĩ oĩ kũnyihia mũthenya ona kwaria ndeto nyingĩ wa gũteithĩka ateithĩke. Oigaga atĩ kwaria nĩ kwendana na korwo Gĩkũyũ na Ũkabi nĩmaranĩirie, matingĩaumire marũĩte.
‘Ta njĩra atĩrĩrĩ, nĩkĩ kĩgiragia ithuĩ nyeuthi tũmagare ta ũhĩndĩ na tũtuĩke cĩtĩceni cia mataiba mangĩ ta o?’ Mũndũ ũmwe akĩmũũria.

Thoma rũciũ rũngĩ ũigue icokia rĩa Mũkũrĩma.