Gĩkũyũ Kĩa Mũgĩkũyũ nĩ rũrenda rwa gũkũria rũthiomi rwa gĩkũyũ na njĩra ya ng'ano, marebeta, nyĩmbo ona mataaro na rũthiomi rwitũ. Andũ arĩa mataaragia rũthiomi rwa gĩgĩkũyũ matingĩhota kũrũkũria ona kana kũrũtũũria. Tũtingĩtũũria gĩkũyũ na njĩra ya kwandĩka na gĩthũngũ kana gĩthweri ona kana gĩcaina. No tũkũririe na njĩra ya kwandĩka na gĩkũyũ kĩo kĩene. Ũyũ nĩ mũgambo mũnyinyi werũ-inĩ ũcio. Una iru twaranirie.
Wednesday, December 23, 2009
Ndũmĩrĩri ya thigũkũũ:
Mũthomi mũgĩ mũrata wakwa,
Ihinda-inĩ rĩrĩ rĩa gũkũngũĩra gũciarwo kwa Mũhonokia-rĩ, ndagũtũmĩra ngeithi cia wendo ona thayũ. Ndakũrongoreria mahinda mega ma gĩkeno na thayũ wa Kiricitũ. Mũkĩrĩa na mũkĩnyua mũririkane atĩ ũcio waciarirwo mũthenya ũyũ ndaarĩ ona ha gũikara kana ũrĩrĩ angĩakomirio. Kĩhũgũre wone kana hihi nĩkũrĩ wa itũũra rĩaku ũngĩrathima na kamũtu kana tũmaguta nĩgetha onake akene tawe. Nĩtũrĩe na tũnyue na tũrũhie, no ngoro ciitũ itigaikare irĩ hũtu. Gĩai na thigũkũũ njega na mũthiĩ na mbere gũthoma tondũ mũgĩ nĩ mũtaare. Ngai njega.
Tũratiganĩrĩire ngĩharĩrĩa ngeithi ciakwa mbere ya Wangũ wa Rũraya, nĩtũtwarane…
Nĩndakĩgĩire na mahinda ma gwĩthagathaga na ngathiaga gĩcicio-inĩ ngakĩĩmenyeria ũrĩa ngathiĩ kuga ndakinya. Wa mbere ndabangaga ũrĩa ngakĩgeithia nyina wa rũrĩrĩ na ngoiga ndambũrũkĩtie guoko ta ndĩramũgeithia, ‘Wĩ mwega nyina wa Charũthi?’ Ngacoka ngona ta ũguo atarĩ wega, ngacokacoka na thutha ngoka rĩngĩ gĩcicio-inĩ ngoiga o ndambũrũkĩtie guoko, ‘Wĩ mwega nyina wa rũrĩrĩ?’ Hĩndĩ ĩno no ndĩrainamĩrĩra hanini tarĩ kũmwĩnyihĩria. Ngĩona ũguo ti kũiganu na ngĩtua atĩ ngamũgeithia gĩ ceng’indĩmũũrie ‘Ĩĩ mathĩ!’ No Biribo we ngamũgeithia ndĩmwĩte bathĩ wa Chari tondũ nĩ kanda taniĩ. Kana ndĩkĩmwĩte mbũnda hatikĩrĩ ũndũ. Ngiuga hai! Ndahota kuonwo ta itarĩ na gĩtĩyo, kana ecirie ndamwĩta bunda,ngĩcoka mbara ngiyo, ngĩthugunda ngeithi cia mũthemba ũngĩ.
‘Mũgathe Ithabethi, nyina wa Charũthi na cũcũ wa Wiri, amũkĩra ngeithi nyingĩ cia gĩcĩcĩng’ana cia thayũ, na ũkĩne ici ithano tondũ cia mbũri nĩ hĩa.’ Hĩndĩ ĩno ndĩkĩmũne kĩhanya na ndĩmũgeithie cia thayũ nĩgetha one atĩ ndirĩ na ũũru. Ndĩkĩmũnengere matega makwa tũgĩcoke hihi tũgĩikare thĩ cai ũgĩũke tũgĩteretange o tũkĩnyuaga. No o ũrĩa gwatukaga na gũgakĩa, noguo mĩbango yakwa yabangagwo na ĩkabangũrwo. Ngĩona hihi mũtheya wa gũthiĩ wahota gũkinya itarĩ ndarĩkia kwĩharĩria. Ngĩtua ciar gũtirĩ ũkĩaga ta ũngĩ na gũtirĩ hĩndĩ ya gwĩthamba ĩ heho. Ngathiĩ hana uguo o nganda ĩkoima.
Nĩndagĩthire na marua makwa kinya kwĩ mũnene wakwa wĩrainĩ na ngĩmwĩra no nginyagia njoe rũtha rwa thikũ igĩrĩ nĩgetha hote kwĩharĩria na gũthiĩ kũnyuanĩra cai na Wangũ. Gĩtonga gĩakwa kuona marua moimĩte kwa Wangũ, gĩkĩrũgama na igũrũ ta arĩ Wangũ wĩ mbere yake akĩnjĩra, ‘Niĩ kuma rĩrĩa ndaciariwo, na ndirĩ wa ira, ndirĩ ndetwo ona gũthiĩ kũhũra hĩ rĩrĩa Wangũ arahĩtũka. Na wee, njũka, ũgetwo mũkanyuanĩre cai na kuini witũ. Ĩĩ ndũkĩrĩ mũnyaka! Ũrathurirwo atĩa?’
Gĩtonga gĩakwa gĩkĩndora na tha gĩkĩnjũria, “Reke ngwĩhoe ũndũ ũmwe, wathiĩ ũkanjũkĩra na mbica yake ĩna thaĩri yake. Ndirĩ kĩndũ kĩngĩ ingĩrira no ĩyo tu.”
“Rũtha ruo nĩnguona?”
“Ona wenda kiumia kĩgima thiĩ, bata no ũke na mbica ĩyo ndakũria.”
Ngiuma wabici ya gĩtonga gĩakwa ngĩthekaga na kamwena nĩ ũguo ndakĩigananirie. Ngĩthiĩ kũrĩkĩrĩria mĩbango ya gũthiĩ cai….
Thoma rũciũ ngũhe ndeto, kuona ũrirũ ti gũkũra kĩhĩĩ kĩonire ũrirũ mbere ya ithe.
Mũrata wakwa, tũratiganĩrĩire ngĩthumbũka kũmenya ũhoro wa thuuti ya rũcinĩ, nĩtũgĩtwarane…..
Mwaki ũhoyagwo kũrĩa wakanĩte, nĩndagĩthire kũhoya kĩrĩra gĩa thuuti ya rũcinĩ, na ngĩkĩrwo no ta iria ngoragwo nacio no nĩ igĩthiaga kwa ndũbi. No nĩhongagĩrĩrwo gakuo ka ngoro, kahanaine na igoti ka ibungo ithathatũ. Ningĩ no ngiya ũgacuria kĩrengeri kamũhukoinĩ gĩgakĩranĩria gatagatĩ kuma mũhuko ũyũ kinya ũrĩa ũngĩ. Na wakorwo ũtacuhĩtie nda, ũkehũnĩrĩria gata gakoimĩra hanini. Ndiakĩrĩire marĩgu nĩndagĩthambĩrie nguo o wega. Ngĩgĩcagũra tai ya wanga, cati njeru cua ta iria, mũbuto ũgĩkĩrwo mũkũnjo ũngĩatemire ngi. Kĩratu ndahurire thikũ ithatũ, ya kana ngĩyona nakĩo kĩhana gĩcicio. Hĩndĩ ĩno ndakinyaga magego na mũhu, mũthĩ ũyũ ũngĩ ngakinya na mũthĩga, ngongerera ndawa ya matukainĩ, ngagagia iria rĩa mwĩtha, ndatheka ũguo ũkona magego mahenia ta mũthanga wa werũ. Ndingĩarĩire mboco ndikaimbe nda na hihi ngathurĩria nyũmba ya mũthamaki.
Mĩbango-inĩ ĩyo yothe nĩndaririkanire atĩ kwa mũthamaki gũtithiagwo moko matheri. Ngĩrika gwĩcũrania nĩ gatũũ ingĩgĩtwarĩra Ithabethi. O kĩrĩa ndeciria ngona ndangĩkorwo atarĩ na ta kĩo kana hihi kĩega gũkĩra. No ngĩririkana atĩ gwa kũheo ti kũingĩ na kanua kega gakĩrĩte kũhe. Ngĩkiuga kĩrĩa ngamũtegera nĩ tũmacani na tũcahĩ, nake hihi ahota gũgagĩthukĩra o gatũĩ kũringana na ũtana wake. Nĩndakĩmũgũrĩire tũmacani twa kiro ng’ima kuma gĩthĩinĩ gĩa Kambaa na tũcahĩ kiro igĩrĩ ngĩtũmana Ikamba, tondũ kĩmera kĩarĩ kĩega kuo. Ngĩoha tũburungo twĩrĩ na ngĩoha na karatathi kagemu wega, ngĩcoka ngĩcikia mũhuko-inĩ wakwa wa thabarĩ na matega ma Wangũ. Nĩndacokire ngĩongerera mbica ya mũgũnda wa macani, na atui a macani mainamĩrĩire na ikabũ cia macani ciĩ ng’ong’o, ngiuga ĩyo nĩ ya kũhe ithe wa Charũthi, mũthuri ti Biribo, twakĩrĩkia kũnyua cai.
Nĩndakĩgĩire na mahinda ma gwĩthagathaga na ngathiaga gĩcicio-inĩ ngakĩmenyeria ũrĩa ngathiĩ kuga ndakinya. Ngoiga……